DẤU ẤN 20 NĂM

Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Lê Thị Thu Hiền chia sẻ: Công ước về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) thông qua năm 2003 (Công ước 2003). Ngày 20/9/2005, Việt Nam là một trong 30 quốc gia đầu tiên chính thức gia nhập Công ước 2003. Từ đó cho đến nay, UNESCO đã ghi danh 15 di sản của Việt Nam vào các danh sách (bao gồm 14 di sản văn hóa phi vật thể trong Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và 1 di sản văn hóa phi vật thể trong Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp). Các di sản được ghi danh  phân bổ ở nhiều tỉnh, thành phố trong nước với nhiều chủ thể là đồng bào các dân tộc khác nhau. 

Công ước 2003 quy định nhiều nội dung, trong đó có xác định các biểu hiện văn hóa là di sản văn hóa phi vật thể, phân loại di sản văn hóa phi vật thể, vai trò, sự tham gia của cộng đồng chủ thể và các quốc gia vào hoạt động bảo vệ, kiểm kê di sản; thực hiện báo cáo, bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể ở cấp quốc gia và quốc tế, hợp tác và hỗ trợ quốc tế, quỹ quốc tế bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể và nhiều nội dung quan trọng khác.

Hằng năm, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước sẽ xem xét Hồ sơ đề nghị của các quốc gia thành viên để ghi danh các di sản văn hóa phi vật thể vào các danh sách: Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, Danh sách các địa chỉ thực hành tốt về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Các di sản văn hóa phi vật thể được ghi danh vào các danh sách của UNESCO đều phải có Chương trình hành động và Kế hoạch bảo vệ di sản khi trình Hồ sơ. Theo chu kỳ, các nước thành viên tham gia Công ước đều phải báo cáo với Ủy ban liên Chính phủ Công ước về tình trạng di sản, các hoạt động bảo vệ di sản. Ủy ban Liên chính phủ sẽ xem xét, đánh giá các báo cáo này vào các kỳ họp.

Theo Cục Di sản văn hóa: Với các di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO ghi danh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp và chỉ đạo các địa phương có di sản thực hiện các biện pháp bảo vệ di sản theo cam kết. Cụ thể, sau khi di sản được UNESCO ghi danh, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Kế hoạch hành động quốc gia đối với từng di sản. Các tỉnh, thành phố có di sản được ghi danh xây dựng các dự án, đề án bảo vệ và phát huy giá trị di sản.

Đến nay, hầu hết các tỉnh, thành phố đều có các dự án, đề án bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh theo các giai đoạn khác nhau. Thực hiện các cam kết của Việt Nam với UNESCO, tất cả các di sản văn hóa phi vật thể thuộc các danh sách của UNESCO đều đã có hoặc đang xây dựng đề án, dự án bảo vệ và phát huy giá trị. Nhiều tỉnh, thành phố đã xây dựng đề án, dự án bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể trong Danh mục quốc gia.

Trường hợp đăc biệt nhất phải kể đến là Hát Xoan Phú Thọ năm 2011 đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Năm 2015, Tỉnh Phú Thọ đã đưa Hát Xoan trở thành sản phẩm du lịch đặc thù trong đề án phát triển du lịch của tỉnh giai đoạn 2015 - 2020 với hai sản phẩm là “Hát Xoan làng cổ” và “City tour”. Với Hát Xoan làng cổ, du khách được trải nghiệm các điệu Xoan tại các ngôi đình cổ của Phú Thọ, do chính các nghệ nhân dân gian cùng phường Xoan trực tiếp biểu diễn. Cho đến nay, hai sản phẩm này đã thu hút được đông đảo du khách trong nước, quốc tế tham gia trải nghiệm...

Và đến năm 2017, tại Phiên họp Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 lần thứ 12 của UNESCO diễn ra tại Jeju, Hàn Quốc, di sản Hát Xoan Phú Thọ của Việt Nam đã chính thức trở thành di sản đầu tiên được UNESCO đưa ra khỏi Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp và ghi danh tại Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 

Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Lê Thị Thu Hiền cho biết: Việt Nam được coi là điển hình mẫu mực trong thực hiện bảo tồn các không gian văn hóa phi vật thể, gắn với phát triển du lịch, xã hội. Trường hợp của Hát Xoan Phú Thọ cho đến nay vẫn là sự kiện thể hiện rõ nét nhất kinh nghiệm của Việt Nam trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản. Từ một di sản có nguy cơ mai một, cần được bảo vệ khẩn cấp, di sản đã được thực hành tốt, tạo được sự lan tỏa, thể hiện sức sống mạnh mẽ trong cộng đồng...

Điệu múa hát Xoan truyền thống do các nghệ nhân tỉnh Phú Thọ trình diễn. (Ảnh tư liệu: TTXVN)

LẦN ĐẦU CHỦ THỂ TỰ LAN TỎA GIÁ TRỊ DI SẢN

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng UBND tỉnh Phú Thọ và Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam phối hợp tổ chức lễ Kỷ niệm 20 năm thực hiện Công ước 2003 của UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể nhân Lễ hội Đền Hùng, Tuần Văn hóa - Du lịch đất Tổ. Việc tổ chức lễ kỷ niệm nằm trong Kế hoạch triển khai hoạt động của Thành viên Ủy ban liên Chính phủ Công ước 2003 của UNESCO về Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể nhiệm kỳ 2022 - 2026 của Việt Nam, góp phần tăng cường phối hợp với UNESCO và các cơ quan, tổ chức, quốc gia thành viên trong việc thúc đẩy việc thực hiện Công ước, nâng cao năng lực bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Đặc biệt, Liên hoan trình diễn các di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO ghi danh cũng diễn ra từ ngày 21 - 24/4 với sự tham gia của các nghệ nhân, người thực hành, cộng đồng chủ thể di sản văn hóa phi vật thể ở một số tỉnh, thành phố có di sản văn hóa phi vật thể. 

Cục trưởng Cục Di sản Lê Thị Thu Hiền khẳng định: Đây là lần đầu tiên Bộ Văn hóa, Thể thao và Du  lịch phối hợp với UBND tỉnh Phú Thọ tổ chức Liên hoan trình diễn các di sản văn hóa phi vật thể của Việt Nam được UNESCO ghi danh. Hoạt động này góp phần thiết thực thực hiện Nghị quyết XIII của Đảng, trong đó nêu rõ định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hoá thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hoá”.