Đây là ý kiến của nhiều đại biểu tại hội nghị đánh giá 5 năm thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) và đề xuất những sửa đổi, bổ sung do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) và Bảo hiểm xã hội Việt Nam tổ chức ngày 21/12, tại TP. Hồ Chí Minh.
|
Quản lý thiếu chặt chẽ
Sau gần 5 năm thực hiện (2007 - 2011), Luật BHXH đã đi vào cuộc sống, phát huy tích cực trong việc bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của người lao động (NLĐ) cũng như người sử dụng lao động, góp phần thực hiện các mục tiêu chính sách an sinh xã hội của Nhà nước. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất hợp lý cần phải sửa đổi, bổ sung.
Theo Vụ BHXH – Bộ LĐTBXH: việc nắm bắt, quản lý đối tượng thuộc diện tham gia BHXH hiện chưa chặt chẽ. Ông Điều Bá Được, Trưởng Ban thực hiện chính sách BHXH (Bộ LĐ -TB-XH) thừa nhận, hệ thống BHXH hầu như chưa thể quản lý chặt chẽ và chính xác các đối tượng tham gia BHXH. Ngân sách nhà nước chi 830 tỷ đồng cho công tác trang bị hệ thống công nghệ thông tin, cập nhật dữ liệu nhưng hầu như vẫn giẫm chân tại chỗ. Cùng quan điểm này, đại diện Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cho rằng, hiện hệ thống BHXH không xác định được chính xác số lượng đơn vị, doanh nghiệp có sử dụng lao động cũng như NLĐ thuộc diện phải tham gia BHXH. Cơ quan BHXH chỉ thu được tiền BHXH từ số lao động mà các đơn vị, doanh nghiệp tự đăng ký. Đó là một trong nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nợ đọng, trốn đóng, chiếm đoạt BHXH của NLĐ, hàng trăm NLĐ bị “mất trắng” quyền lợi BHXH. Từ đó, Tổng liên đoàn Lao động đề xuất phương án giao cho cơ quan thuế là đầu mối thu BHXH bắt buộc.
Cũng theo đánh giá của Vụ Bảo hiểm xã hội: tình trạng nợ đóng, chậm đóng BHXH xảy ra phổ biến, đặc biệt ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (chiếm trên 70% tổng số nợ), làm ảnh hưởng đến nguồn thu quỹ BHXH và quyền lợi NLĐ. Nguyên nhân chính là do mức xử phạt hành chính chưa đủ mạnh (cao nhất 30 triệu đồng), cán bộ thanh tra ít, việc chấp hành quyết định xử phạt chưa nghiêm (nợ BHXH chỉ là một vụ dân sự), lãi suất chậm nộp thấp hơn lãi suất vay ngân hàng nên nhiều doanh nghiệp cố tình trây ỳ, việc trích từ tài khoản của doanh nghiệp nợ BHXH để đóng BHXH chưa thực hiện được do tài khoản doanh nghiệp trống rỗng, chủ doanh nghiệp bỏ trốn về nước. Ngoài ra cũng có nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn thật sự trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế, lạm phát tăng cao, tình trạng nợ theo chuỗi khiến doanh nghiệp khó khăn khi đóng BHXH, nhất là các doanh nghiệp trong lĩnh vực xây dựng, thủy lợi, giao thông.
Chỉ tính riêng trong năm 2011, cả nước có gần 9,7 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, 90.000 người tham gia BHXH tự nguyện và hơn 7,2 triệu người tham gia BHTN. Số thu BHXH bắt buộc đạt gần 54.000 tỷ đồng, BHXH tự nguyện đạt 198 tỷ đồng, bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) đạt gần 5.500 tỷ đồng. Tính đến ngày 31/11/2011, số nợ BHXH của cả nước là hơn 7.000 tỷ đồng.
Rốt ráo sửa luật
Theo BHXH tỉnh Đồng Nai, Luật BHXH quy định việc đóng BHXH chỉ áp dụng cho những đơn vị sử dụng trên 10 lao động trong khi chính ở những đơn vị này, NLĐ hầu như có nguy cơ thất nghiệp, cần được hưởng chính sách an sinh xã hội. Quy định này tạo ra sự bất bình đẳng. Luật BHTN quy định người thời tham gia BHTN từ đủ 12 tháng trở lên đến dưới 36 tháng được hưởng 3 tháng trợ cấp thất nghiệp nếu mất việc. Điều đó dẫn đến sự lạm dụng quỹ BHTN, vì ở Đồng Nai và TP. Hồ Chí Minh có rất nhiều trường hợp nghỉ việc nơi này để hưởng BHTN rồi sau đó làm lại nơi khác. Do vậy cần tính mức trợ cấp theo từng năm đóng BHTN để tránh lạm dụng quỹ. Về vấn đề này, ông Điều Bá Được cũng cho rằng, nhiều người thất nghiệp đã đi làm trở lại nhưng vẫn được hưởng BHTN, tạo nên sự “phản cảm” trong bức tranh thị trường lao động ở Việt Nam. Ngay cả quy định thời gian 15 ngày để NLĐ hoàn tất thủ tục hưởng BHTN cũng bất hợp lý, gây khó cho NLĐ.
Liên quan đến vấn đề BHTN, theo Tổng liên đoàn Lao động, việc hỗ trợ học nghề và giới thiệu việc làm đối với những người tham gia BHTN còn hạn chế, hầu như không thực hiện được. Ở TP. Hồ Chí Minh, trong số 33.000 người đăng ký thất nghiệp có 24.000 hồ sơ đủ điều kiện hưởng, nhưng cũng chỉ có 4.000 người được giới thiệu việc làm và 32 người được hỗ trợ đào tạo nghề. Luật BHXH quy định rõ, người sử dụng lao động được giữ lại 2% tiền đóng BHXH để kịp thời chi trả trợ cấp ốm đau, thai sản cho NLĐ, sau đó quyết toán theo tháng hoặc quý cho cơ quan BHXH. Theo BHXH TP. Hồ Chí Minh, điều này là bất hợp lý, dẫn đến việc giải quyết chế độ bị kéo dài ra, làm tăng số lượng công việc cũng như chi phí do cả doanh nghiệp và BHXH. Do đó cần sửa luật theo hướng hàng tháng người sử dụng lao động nộp đủ 3% tiền lương, tiền công đóng BHXH vào quỹ ốm đau, thai sản.
Cũng theo BHXH TP. Hồ Chí Minh, cần lấy tổng thu nhập hàng tháng của NLĐ làm căn cứ đóng BHXH. Hiện nay, doanh nghiệp chỉ đóng BHXH cho NLĐ theo lương ghi trong hợp đồng, trong khi thu nhập thực của họ lại cao hơn; dẫn đến mức đóng và hưởng BHXH sẽ thấp, không đạt mục tiêu về an sinh xã hội. Theo Sở LĐ – TB –XH TP. Hồ Chí Minh, nhiều doanh nghiệp cố tình chia nhỏ mức lương của NLĐ để giảm mức đóng BHXH. Hệ quả là sau 5, 10, 15… năm nữa sẽ có một lực lượng hưởng lương hưu rất thấp so với mức lương tối thiểu.
Một vấn đề nữa cũng được nhiều ý kiến tranh luận tại hội nghị là quy định về hưởng chế độ tai nạn lao động (TNLĐ) đối với trường hợp bị tai nạn giao thông (TNGT). Theo quy định, khi bị TNGT, người lao động phải cung cấp biên bản của cảnh sát giao thông nhưng không phải vụ TNGT nào cũng có công an đến lập biên bản. Do thiếu biên bản này mà trong rất nhiều trường hợp, người bị TNGT không được hưởng chế độ TNLĐ. Các ý kiến cho rằng, cần sửa luật theo hướng cho phép người bị TNLĐ nếu không có biên bản TNGT thì có thể thay thế bằng tờ trình của người bị nạn, có xác nhận người làm chứng và được công an hoặc chính quyền địa phương xác nhận./.