UPR là một cơ chế của Hội đồng Nhân quyền LHQ được thiết lập theo Nghị quyết 60/251 ngày 3-4-2006, trong đó có việc rà soát, đánh giá kết quả thực hiện các nghĩa vụ và cam kết của 192 quốc gia thành viên LHQ đối với việc bảo đảm quyền con người theo Hiến chương LHQ, Tuyên ngôn Nhân quyền quốc tế và các cơ chế nhân quyền khác mà quốc gia đó là thành viên. UPR tiến hành theo chu kỳ bốn năm, dựa trên nguyên tắc bình đẳng giữa các quốc gia, căn cứ vào những thông tin khách quan, tin cậy, toàn diện, có tính đến trình độ phát triển và đặc thù của mỗi nước... Mục tiêu của UPR là cải thiện tình trạng nhân quyền, thúc đẩy thực hiện các nghĩa vụ và cam kết bảo đảm quyền con người, nâng cao năng lực, hỗ trợ kỹ thuật, chia sẻ kinh nghiệm giữa các quốc gia.
UPR được tiến hành trên cơ sở ba tài liệu gồm: báo cáo do quốc gia trong diện kiểm điểm tự chuẩn bị; tài liệu do Văn phòng Cao ủy nhân quyền LHQ chuẩn bị; bản tóm tắt từ các thông tin do các viện nhân quyền quốc gia (NHRIs), các tổ chức phi chính phủ (NGOs) và các tổ chức xã hội dân sự cung cấp. Mỗi chu kỳ UPR gồm phiên họp do Nhóm làm việc (đại diện 47 quốc gia thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ) tiến hành và phiên họp toàn thể. Tại phiên họp của Nhóm làm việc, quốc gia trong diện kiểm điểm sẽ trình bày tình hình nhân quyền trong nước và các biện pháp đã áp dụng để thúc đẩy, bảo vệ nhân quyền. Tiếp đó, các quốc gia khác sẽ đặt câu hỏi và đưa ra các khuyến nghị để quốc gia trong diện kiểm điểm xem xét, quyết định và được tổng hợp, thông qua vào cuối phiên họp của Nhóm làm việc.
Trong thời gian giữa phiên họp của Nhóm làm việc tới phiên họp toàn thể của Hội đồng Nhân quyền, quốc gia thuộc diện kiểm điểm sẽ cân nhắc, đưa ra quyết định cuối cùng về việc chấp nhận hay không chấp nhận các khuyến nghị.
Việt Nam tham gia UPR chu kỳ I vào tháng 5-2009 và đạt kết quả tích cực; tới tháng 2-2014, Việt Nam tiếp tục tham gia phiên họp đầu tiên của UPR chu kỳ II, ghi nhận 227 khuyến nghị từ 107 quốc gia. Tại phiên họp toàn thể UPR chu kỳ II ngày 20-6, Đại sứ Nguyễn Trung Thành, Trưởng Phái đoàn đại diện thường trực nước CHXHCN Việt Nam tại LHQ, đã thông báo Việt Nam chấp nhận 182/227 (80,17%) khuyến nghị của các nước và các tổ chức quốc tế đã nêu ra tại phiên họp tháng 2-2014. Đây là tỷ lệ chấp thuận rất cao, thể hiện rõ ràng, cụ thể thái độ nghiêm túc, chân thành, cởi mở, quyết tâm của Việt Nam. Các khuyến nghị được chấp nhận tập trung vào các vấn đề: tăng cường chính sách, biện pháp và nguồn lực để thúc đẩy và bảo vệ quyền kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội và dân sự phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế; nỗ lực hoàn thành các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ đúng thời hạn; hoàn thiện, nâng cao hệ thống pháp luật, tư pháp và các cơ chế quốc gia về quyền con người; bảo đảm quyền cho các nhóm xã hội dễ bị tổn thương; xây dựng năng lực của các cơ quan thực thi pháp luật trong khuôn khổ của nhà nước pháp quyền... Việc Việt Nam chấp thuận số lượng lớn các khuyến nghị xuất phát từ chính sách nhất quán và cam kết mạnh mẽ bảo đảm, phát huy các quyền con người tại Việt Nam. Mặc dù còn phải tập trung giải quyết những khó khăn về kinh tế -xã hội, nhưng Việt Nam vẫn rất nỗ lực để mọi người dân luôn được tăng cường thụ hưởng các quyền lợi kinh tế, xã hội, văn hóa, dân sự và chính trị theo đúng các chuẩn mực quốc tế, phấn đấu hoàn thành tất cả các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, hoàn thiện hệ thống pháp luật, các cơ chế, chủ trương, chính sách để bảo đảm ngày càng tốt hơn các quyền con người, từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người dân.
Tuy nhiên, với một số tổ chức và cá nhân có thái độ thù địch hoặc thiếu thiện chí với Việt Nam, thì việc Việt Nam tiến hành báo cáo tại UPR chu kỳ II là cơ hội để họ xuyên tạc, vu khống, đổi trắng thay đen nhằm tác động tới dư luận quốc tế và làm ảnh hưởng tới uy tín của Việt Nam. Vì thế, vào dịp này, các tổ chức, như Ân xá quốc tế (AI), Tổ chức theo dõi nhân quyền (HRW) đã vội vã lên tiếng "bày tỏ quan ngại" về một số cá nhân có hành vi vi phạm pháp luật và đã bị xét xử theo luật pháp Việt Nam; thậm chí họ còn lố bịch đến mức "yêu cầu Việt Nam sửa đổi Bộ luật Hình sự cho phù hợp với Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR)". Rồi Võ Văn Ái, kẻ cầm đầu cái gọi là "Ủy ban bảo vệ quyền làm người Việt Nam" (!) tán phát tài liệu vận động các quốc gia thành viên Hội đồng Nhân quyền LHQ gây sức ép đòi Việt Nam chấp nhận các khuyến nghị về quyền con người, rêu rao chính quyền Việt Nam "đàn áp tôn giáo, sách nhiễu, bắt giam tùy tiện". VOICE (một NGO trá hình) thì cấu kết với một số tổ chức núp bóng "tổ chức xã hội dân sự" chủ yếu chỉ sinh tồn trên in-tơ-nét tổ chức cái gọi là "chiến dịch vận động nhân quyền" tập trung vận động Hội đồng Nhân quyền LHQ không thông qua Báo cáo UPR chu kỳ II của Việt Nam. Tháng 2-2014 và tháng 6-2014, họ tổ chức đưa vài ba người từ trong nước đến Giơ-ne-vơ để tiến hành một số hoạt động, đưa ra một số phát ngôn có tính chất vu cáo Nhà nước Việt Nam trong vấn đề nhân quyền. Và họ đã thất bại rất thảm hại, mà không ai khác, trả lời phỏng vấn của RFA ngày 20-6, một người trong số này đã phải thừa nhận: "Cuộc kiểm điểm định kỳ vừa mới kết thúc chiều 20-6 tại Giơ-ne-vơ. Nhìn chung rất thuận lợi cho phía Việt Nam, họ đánh giá rất cao báo cáo của Việt Nam. Họ chúc mừng Việt Nam đã chấp nhận những kiến nghị của họ. Sau đó chủ tịch của hội đồng hỏi có ai có ý kiến phản đối về chuyện này hay không để thông qua hay không thông qua. Và như vậy là không có một ý kiến nào phản đối cả. Bản báo cáo của Việt Nam được thông qua một cách đồng thuận cao".
Việc Việt Nam chấp nhận, cam kết thực hiện khuyến nghị của các nước với tỷ lệ cao tại UPR II cũng như việc Hội đồng Nhân quyền LHQ thông qua báo cáo của Việt Nam thể hiện sự ghi nhận, đánh giá tích cực, khách quan của các nước và tổ chức quốc tế đối với những thành tựu của Việt Nam trong việc thực thi quyền con người, phản ánh vị thế, uy tín ngày càng cao của Việt Nam trên trường quốc tế. Hầu hết đại biểu các nước tham dự phiên họp đánh giá cao những nỗ lực và thành tựu của Việt Nam về bảo đảm quyền con người, hoan nghênh Việt Nam chấp thuận phần lớn các khuyến nghị và có thái độ hợp tác, xây dựng trong tiến trình UPR nói chung, bảo đảm quyền con người ở Việt Nam nói riêng; trong đó, đặc biệt hoan nghênh Quốc hội Việt Nam đã thông qua Hiến pháp năm 2013 đề cao quyền con người.
Các nước trong ASEAN và Ma-rốc, Xri Lan-ca chúc mừng Việt Nam hoàn thành sớm nhiều Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, coi đó là hình mẫu trong việc tạo điều kiện nền tảng để bảo đảm quyền con người. Các nước Pa-ki-xtan, Thái-lan, U-dơ-bê-ki-xtan... đánh giá cao sự tham gia rộng rãi của nhiều bộ, ngành của Việt Nam trong quá trình UPR, cũng như việc Việt Nam xem xét nghiêm túc, giải thích rõ ràng các khuyến nghị chưa được chấp nhận. Đại diện Quỹ Nhi đồng LHQ (UNICEF) đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam trong bảo đảm quyền trẻ em, trong đó có Quyết định 535 gần đây của Thủ tướng Chính phủ Việt Nam về việc thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban công ước Quyền trẻ em. Phát biểu của các tổ chức phi chính phủ (NGOs) nhìn chung là đa chiều và cân bằng về tổng thể. Các NGO của Việt Nam hoặc quốc tế có quan hệ, điều kiện tiếp cận thông tin từ trong nước (Liên đoàn Luật sư Dân chủ, Hội đồng Hòa bình thế giới...) nhấn mạnh các thành tựu của Việt Nam; nêu ra một số khó khăn khách quan của Việt Nam, nhất là các vấn đề về giải quyết hậu quả chiến tranh, đề nghị Việt Nam quan tâm, nỗ lực khắc phục và đề nghị cộng đồng quốc tế giúp đỡ. Hội Người đồng tính nam và đồng tính nữ quốc tế ghi nhận Việt Nam không có chính sách phân biệt đối xử; đồng thời nêu một số khó khăn của những người đồng tính chuyển giới và đề nghị Nhà nước quan tâm, trong đó có việc hướng tới công nhận hôn nhân đồng giới. Nhiều đoàn đại biểu đã chúc mừng thành công của đoàn Việt Nam, đồng tình với các ứng xử của Việt Nam, cũng như quy trình chuẩn bị, bảo vệ, báo cáo nghiêm túc với sự tham gia rộng rãi và có trách nhiệm của nhiều bộ, ngành hữu quan của Việt Nam.
Với những thành tựu nhân quyền đã đạt được và những cam kết mạnh mẽ tại UPR chu kỳ II, thời gian tới, Việt Nam sẽ tiếp tục nỗ lực toàn diện trong bảo đảm các quyền con người đối với mọi công dân. Tại phiên họp toàn thể, Đại sứ Nguyễn Trung Thành khẳng định, Việt Nam sẽ nghiêm túc triển khai 182 khuyến nghị UPR cũng như các cam kết tự nguyện khác. Đại sứ nhấn mạnh với tinh thần gương mẫu, với trách nhiệm của một nước thành viên Hội đồng Nhân quyền, Việt Nam luôn coi trọng cơ chế UPR; đồng thời cho biết Việt Nam sẽ thường xuyên cập nhật, chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi, đối thoại với các nước, các tổ chức quốc tế và tổ chức phi chính phủ để triển khai có hiệu quả các khuyến nghị, tăng cường các quyền và tự do của người dân, đóng góp vào sự nghiệp bảo vệ, thúc đẩy quyền con người trên toàn thế giới. Mặc dù chặng đường phát triển của Việt Nam trong các năm tới có nhiều thuận lợi, nhưng cũng không ít khó khăn, thách thức và mặc dù các thế lực thù địch, các tổ chức, cá nhân thiếu thiện chí ráo riết tuyên truyền để vu cáo Đảng, Nhà nước Việt Nam thì họ vẫn không thể nào lừa gạt được những người có lương tri trên thế giới. Đó là sự thật mà họ cần nhận ra để có suy nghĩ, hành động thật sự vì con người, cho con người./.