Văn hóa đảng là một sản phẩm của văn hóa dân tộc.
Văn hóa đảng gắn liền với Đảng từ ngày Đảng ra đời. Sự ra đời của Đảng đã đánh dấu một bước phát triển cao về trình độ văn hóa và tinh thần của dân tộc, trước hết là ở bộ phận tiền phong của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Đảng Cộng sản Việt Nam chính là một sản phẩm của văn hóa, là sự kết hợp giữa đỉnh cao của văn hóa nhân loại là chủ nghĩa Mác - Lênin với đỉnh cao của phong trào đấu tranh giải phóng của giai cấp công nhân và dân tộc Việt Nam. Văn hóa dân tộc sản sinh ra văn hóa đảng và văn hóa đảng tác động tích cực vào văn hóa dân tộc để văn hóa dân tộc phát triển theo chiều hướng tiến bộ của thời đại.
Đặc trưng của văn hóa đảng.
Sự khác nhau giữa văn hóa dân tộc với văn hóa đảng là sự khác nhau giữa người cộng sản với bộ phận còn lại của giai cấp công nhân và dân tộc. Văn hóa đảng thể hiện mặt tiên tiến nhất của dân tộc gồm: Nhận thức cách mạng và tình cảm cách mạng. Đồng chí Lê Duẩn đã rất đúng khi nhấn mạnh hai đặc trưng này trong đạo đức cách mạng.
Tuyên ngôn của Đảng cộng sản nói về đặc trưng của người cộng sản so với người khác là ở chỗ người cộng sản nhiệt tình hơn và sáng suốt hơn. Tuy nhiên, đi vào mặt biểu hiện và hành động cụ thể, văn hóa đảng phải thể hiện sự nhiệt tình và sự sáng suốt ấy qua những hành động có tính toán khoa học, có tổ chức chặt chẽ, có sự chỉ đạo cụ thể và linh hoạt.
Xưa nay, người ta thường nói, người cộng sản là bộ mặt quang vinh của nhân loại. Về Đảng cộng sản người ta cũng thường tôn vinh Đảng qua câu nói: Đảng là trí tuệ, danh dự và lương tâm của thời đại. Đảng cộng sản chỉ có thể xứng đáng với đánh giá trên, khi mọi đảng viên phải là một tấm gương sáng về hành vi văn hóa và là những biểu tượng thực sự của bộ phận văn hóa cao nhất của dân tộc tức văn hóa đảng.
Văn hóa đảng thể hiện trước hết ở người đảng viên. Với tinh thần nói trên, có thể đi sâu vào những điểm cơ bản dưới đây để phân tích và đánh giá người đảng viên ở hai phẩm chất cơ bản này trong văn hóa đảng.
Về tình cảm cách mạng: Văn hóa đảng đòi hỏi người đảng viên phải triệt để chống chủ nghĩa cá nhân, phải khắc phục lối sống ích kỷ, lên án thái độ chỉ lo cho bản thân và dửng dưng với xã hội. Người đảng viên phải tìm thấy niềm vui và hạnh phúc không ở đời sống vật chất cá nhân mà ở trong quan hệ yêu thương giữa mình với người khác, trong sự tận tâm với gia đình, xã hội, nhân loại, trong thái độ căm ghét những kẻ áp bức bóc lột nhân dân… Tìm thấy niềm vui và lẽ sống trong việc hiến dâng cuộc đời mình cho lý tưởng vì Tổ quốc, vì đồng bào, vì nhân loại.
Về nhận thức cách mạng: Người cộng sản phải có những suy nghĩ đúng đắn, phát hiện được quy luật phát triển của lịch sử và xác định được thái độ và hành vi của bản thân trước trách nhiệm và nhiệm vụ. Chính vì thế mà mọi người phải học tập thường xuyên, học tập suốt đời để có phương pháp tư duy khoa học và nhạy bén trước những diễn biến trong nước và trên thế giới.
Vai trò của văn hoá đảng qua các thời kỳ cách mạng.
Yếu tố tinh thần trong toàn Đảng, toàn dân được Bác Hồ coi như có ý nghĩa quyết định trong mọi thành công và thắng lợi. Đó là một điều tất yếu mà Đảng thường xuyên nhắc nhở, mà mỗi đảng viên cần không ngừng rèn luyện để củng cố phẩm chất đạo đức và bản lĩnh chính trị của mình.
Tuy nhiên, qua mỗi chặng đường lịch sử, sự tồn vong của Tổ quốc lại phụ thuộc vào sự nhạy bén của Đảng trước tình hình mới và xác định được chính xác mục tiêu đấu tranh và các bước đi để giành thắng lợi. Lịch sử cách mạng Việt Nam cũng như của các phong trào công nhân và dân tộc trên thế giới chứng tỏ rằng: Thành công hay thất bại, trước hết phụ thuộc vào nhận thức nhanh hay chậm, đúng hay sai của toàn thể đảng viên, trước hết là của cấp lãnh đạo. Chính vì thế mà ta thấy suốt trong quá trình Đảng ta lãnh đạo cách mạng Việt Nam, bộ phận lãnh đạo của Đảng gồm những nhà văn hoá lỗi lạc. Đảng ta đã từ đỉnh cao của nhận thức cách mạng và tình cảm cách mạng đưa dân tộc ta tới những thành công và thắng lợi vô cùng to lớn.
Chỉ với văn hóa đảng ở trình độ cao, Đảng mới có đường lối đúng đắn và mọi đảng viên phải dựa vào đường lối ấy mà nâng cao nhận thức cách mạng và nhiệt tình cách mạng của mình. Văn hóa đảng còn thể hiện qua thái độ và hành vi thực sự gương mẫu của người đảng viên trước quảng đại quần chúng nhân dân.
Thực trạng văn hóa trong Đảng hiện nay.
Xác định được chính xác thực trạng văn hóa đảng ngày nay là điều kiện quan trọng để có phương hướng và giải pháp xây dựng văn hóa đảng. Thực trạng văn hóa đảng đang diễn ra rất phong phú và phức tạp trên mọi lĩnh vực ở mỗi ngành, mỗi cấp. Tôi chỉ tập trung vào thực trạng văn hóa đảng ở những thành phần cơ bản sau đây: Nhận thức, tình cảm, hoạt động và sinh hoạt của Đảng và của đảng viên.
Về nhận thức.
Trong thời đại của trí tuệ, của thông tin và khoa học điện tử, kiến thức của nhân loại ngày một phong phú, đòi hỏi mỗi con người nhất là mỗi đảng viên phải liên tục học tập, phải tranh thủ từng giờ, từng phút để nâng cao vốn kiến thức của mình. Chỉ có thế, mới không lạc hậu về mặt nhận thức. Hiện nay, trên đất nước ta, nhiều người đã coi trọng việc học tập và nâng cao kiến thức để không lạc hậu trước những vấn đề đang diễn biến rất phức tạp và nhanh chóng trên toàn thế giới. Tuy nhiên, có tình trạng còn nhiều đảng viên làm việc gì thì chỉ biết việc ấy mà thôi. Rất ít người đặt vấn đề phấn đấu để bản thân mình trở thành một người có kiến thức phong phú và phát triển về nhiều mặt. Hiện nay, rất đông các cháu nhỏ học sinh sử dụng thành thạo máy vi tính và có rất nhiều khả năng nâng cao hiểu biết của mình qua mạng In-tơ-nét. Trong khi đó, rất nhiều cán bộ của Đảng không biết sử dụng phương tiện cần thiết và hiện đại này.
Về tình cảm.
Ngoài việc nâng cao hiểu biết còn vấn đề cơ bản trong cuộc sống của con người: Đó là phạm vi tình cảm được hun đúc từ lý tưởng sống của dân tộc, được xây dựng trên cơ sở của thế giới quan và nhân sinh quan khoa học. Hiện nay, sự suy thoái về đạo đức và tinh thần đang diễn ra rộng khắp trên thế giới và cả ở Việt Nam. Sự cám dỗ của đồng tiền và phương tiện hưởng lạc đang từ đời sống xã hội tác động vào lý tưởng của đảng viên. Niềm vui và hạnh phúc ít được xây dựng ở đời sống tinh thần mà thường chỉ dừng lại ở đời sống vật chất, những suy nghĩ và tham vọng tầm thường, xa lạ với những phẩm chất vốn có của người cộng sản đang trở thành phổ biến. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để thực sự xây dựng được ở mỗi người một định hướng tốt đẹp hơn trong lẽ sống của mình?
Nói đến tình cảm là nói đến quan hệ giữa người với người. Hiện nay, quan hệ gần gụi yêu thương trong một cuộc sống lành mạnh đang có xu hướng trở thành lỏng lẻo. Quan hệ gia đình và xã hội, quan hệ giữa đồng nghiệp và bạn bè ít được ràng buộc bởi nghĩa vụ, trách nhiệm và tình thương. Đây là nguồn gốc sâu xa nhất, làm nảy sinh và phát triển lối sống ích kỷ và chủ nghĩa cá nhân. Đây cũng là điều kiện thuận lợi cho những hành vi suy thoái về đạo đức, dẫn đến những tệ nạn và tội ác trong xã hội.
Về hoạt động.
Đứng trên bất cứ cương vị nào, ở trong bất cứ ngành nghề nào, mọi người đều phải hiểu rất sâu về công việc và trách nhiệm của mình, đồng thời phải am hiểu nhiều công việc khác có liên quan để có khả năng gánh vác được nhiều công việc, xứng đáng vừa là thầy vừa là người đày tớ của nhân dân.
Hiện nay, Đảng có chủ trương cho cán bộ được luân chuyển công tác, để mở rộng kiến thức và thu thập được nhiều kinh nghiệm. Đó là một chủ trương rất hay. Nhưng muốn việc này đạt được kết quả tốt thì phải có kế hoạch cụ thể hơn để giáo dục cho cán bộ hiểu biết nhiều hơn: Vừa có năng lực chuyên sâu ở một ngành, vừa hiểu rộng về các ngành khác. Từ lâu, Đảng đã nêu ra tính chất lao động ở thời đại bây giờ là có kỹ thuật, có kỷ luật và tổ chức cao, nhưng hiện nay tình hình lao động còn có nhiều hiện tượng đáng chê trách và đặc biệt đứng về văn hoá đảng mà nói thì đảng viên chưa thực sự nổi bật như những gương sáng về thái độ say sưa, cần cù và sáng tạo trong lao động.
Về sinh hoạt.
Hiện nay, trong sinh hoạt hằng ngày, trình độ văn hóa của đảng viên chưa khác biệt nhiều lắm với sinh hoạt của nhân dân, nhất là ở ngay trong sinh hoạt về văn hóa. Trong đời sống xã hội, đã có những người giàu có nhanh chóng, đời sống vật chất của họ đầy đủ và dư thừa, nhưng đời sống tinh thần lại nghèo nàn đến khủng khiếp. Có những người thiếu hẳn sinh hoạt văn hóa hoặc sinh hoạt văn hóa một cách phiến diện. Có người không thích đọc sách, đọc báo, không có hứng thú về văn học nghệ thuật, sân khấu điện ảnh, ca nhạc, hội họa, thể thao, du lịch… Nhiều người rất ít có quan hệ xã hội (quan hệ bè bạn, đồng nghiệp, đồng chí, đồng hương), không thấy đó là biểu hiện của một trình độ thấp về văn hóa. Nhiều người không nghĩ rằng thiếu những quan hệ lành mạnh và cần thiết trong lĩnh vực văn hóa thì sẽ không xây dựng được hạnh phúc thực sự của riêng mình cũng như của gia đình một cách bền vững.
Văn hóa đảng trong xây dựng Đảng ngày nay.
Đây là một vấn đề rất quan trọng mà Đại hội X sẽ đặc biệt quan tâm. Mục tiêu mà Đảng ta cần phấn đấu là làm cho Đảng xứng đáng với điều mong mỏi của toàn dân: Đảng là trí tuệ, vinh dự và lương tâm của thời đại.
Đảng phát huy trí tuệ của mình để soi sáng cho toàn dân, nhìn nhận chính xác, đánh giá đúng đắn và dự báo có cơ sở khoa học về tình hình mỗi ngày một biến đổi trên thế giới. Làm thế nào để gạt đi những gì không còn thích hợp với ngày nay và những gì rất mới mẻ của thời đại cần được phát hiện một cách nhạy bén? Tôi tin rằng, trong quá trình chuẩn bị Đại hội X, Đảng đã có những ý kiến rất sâu sắc để mỗi đảng viên, mỗi người dân yên tâm, tin tưởng và phấn khởi hoàn thành nhiệm vụ của mình trên con đường rất sáng sủa của tương lai.
Đảng phải là vinh dự của thời đại, trước hết là của nhân dân ta. Nhưng hiện nay, những hiện tượng tiêu cực đang diễn ra ngay trong hàng ngũ đảng viên không khỏi làm hoen ố một phần danh dự quang vinh của Đảng. Trách nhiệm thiêng liêng của mỗi đảng viên là không phải chạy theo đời sống vật chất tầm thường như địa vị, tiền lương, nhà cao, cửa rộng mà là sống, công tác, quan hệ xã hội và sinh hoạt riêng tư như thế nào để toàn dân coi đảng viên là gương mẫu của họ và đồng thời là vinh dự của đất nước. Làm thế nào để vinh dự của Đảng phải trở thành giá trị cao nhất trong bảng giá trị của xã hội.
Nói Đảng là lương tâm của thời đại tức là nói về toàn bộ ý thức của Đảng và đảng viên đối với lẽ sống của con người và nói một cách khác là đối với lý tưởng xây dựng một đất nước phát triển về mọi mặt, thể hiện sự hài hòa giữa đời sống vật chất và đời sống tinh thần, giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội, giữa Tổ quốc và nhân loại, tạo ra ở mỗi người một niềm tin vào tương lai tốt đẹp của dân tộc và của cả loài người, trong đó mỗi người đều xứng đáng với danh nghĩa con người.
Nêu cao đạo đức, coi trọng nghĩa tình, rọi nếp văn minh bừng vạn nẻo.
Thắt chặt kỷ cương, tăng cường pháp chế, soi đèn công lý sáng muôn nơi. (Nguyễn Long)