Jessica T. Mathews, nhà phân tích của Tổ chức Carnegie Endowment đã nhìn lại 12 tháng trôi qua và đánh giá năm mới sắp tới. Mathews nói rằng, chủ đề năm 2011 là thay đổi quá bất ngờ và nhanh chóng sẽ tiếp tục diễn ra trong 2012.

2011 sẽ được nhớ đến thế nào?

Không có câu hỏi này, 2011 sẽ được nhớ tới với phong trào Ảrập Thức tỉnh, và có lẽ - còn quá sớm để biết chắc chắn - là một làn sóng chính trị mới ở nước Nga.

Một câu chuyện có thể so sánh với Ảrập Thức tỉnh là cuộc khủng hoảng ở khu vực đồng euro. Sự kiện này có thể so sánh về mặt ý nghĩa lịch sử với những gì đã xảy ra ở Trung Đông.

Việc Mỹ tiêu diệt trùm khủng bố Osama bin Laden và thậm chí là thảm hoạ kép sóng thần- động đất Nhật Bản kéo theo hậu quả là cuộc khủng hoảng hạt nhân không nằm cùng về mức độ lịch sử với các sự kiện kể trên. Vụ việc Fukushima đã đặt một dấu hỏi rất lớn trong khả năng của một sự "phục hưng" hạt nhân. Ấm nóng toàn cầu có thể đưa thế giới hướng tới năng lượng hạt nhân như một hình thức không phát thải khí carbon kiểu như năng lượng điện. Cũng còn quá sớm để nói điều này. Nhưng nó là một sự kiện lớn với Nhật Bản và nhiều cường quốc khác như Đức trong việc rút dần các nhà máy hạt nhân, hay làm chậm lại kế hoạch phát triển hạt nhân. Chọn lựa sau có thể là một điều tốt, đặc biệt với Trung Quốc và Ấn Độ, với những kế hoạch phác thảo phục vụ cho tăng trưởng cực kỳ nhanh chóng. Tăng trưởng chậm hơn cũng sẽ dẫn tới khả năng phát triển an toàn hơn.

2011 hoá ra lại là một bất ngờ lớn. Mọi thứ không ai đoán biết trước được trong hai tuần lễ trước khi nó xảy ra. Bất ngờ là chủ đề của năm và sẽ là khôn ngoan nếu chúng ta nghĩ sẽ tiếp tục đón đợi những bất ngờ nữa trong năm 2012.

Các vấn đề lớn toàn cầu nào sẽ định nghĩa 2012?

Cuộc khủng hoảng euro mở đầu cho việc thế giới bước vào suy thoái. Ảnh wordpress

2012 sẽ là một năm lịch sử khác. Điều đầu tiên hãy nhìn vào "bộ tứ" ở Trung Đông - Ai Cập, Iraq, Syria, và Iran.

Các cuộc bầu cử ở Ai Cập đang tiến về phía trước; việc quân đội sẽ từ bỏ quyền lực mà họ giành được trong làn sóng trỗi dậy và lật đổ Mubarak vẫn là một dấu hỏi lớn. Những bất ổn chúng ta chứng kiến trong vài ngày qua sẽ là điềm báo trước cho những gì có thể xảy ra sau khi quốc hội mới cuối cùng đã được chọn lựa. Và đó không phải là những dấu hiệu đáng khích lệ.

Trong thời khắc sau khi chấm dứt cuộc chiến ở Iraq và sự ra đi của quân đội Mỹ, Thủ tướng Nuri Kamal al-Maliki đã có động thái đáng kinh ngạc chống lại các nhà lãnh đạo Sunni - ngay lúc bước chân cuối cùng của lính Mỹ đi qua biên giới. Còn quá sớm để nói rõ ràng về Iraq nhưng sẽ không bất ngờ nếu như tình hình trở nên tồi tệ hơn.

Trong năm tới, Bashar al-Assad sẽ là một cựu tổng thống và chế độ hiện tại của Syria sẽ biến mất. Nhưng câu hỏi đặt ra là nó sẽ kết thúc thế nào, mức độ bạo lực đến đâu và bao nhiêu sinh mạng mất đi. Cộng đồng quốc tế sẽ đóng một vai trò tích cực và Liên đoàn Ảrập sẽ thúc đẩy những gì như đã làm ở Libya để minh chứng tính hiệu quả hơn với những gì họ làm cho tới thời điểm này? Có những hậu quả lớn cho Lebanon, Iran, Israel và Thổ Nhĩ Kỳ.

Chúng ta đang bước vào một giai đoạn đặc biệt nguy hiểm ở Iran. Thông tin tình báo mới nhất cho thấy, Iran có kế hoạch mở rộng các hoạt động làm giàu ở một cơ sở dưới lòng đất gần Qom. Israel đang diễn ra một cuộc tranh cãi xem liệu có nên tấn công trước khi một cơ sở như vậy đi vào hoạt động đầy đủ hay không. Quan điểm chính trị về vấn đề này với chính quyền Mỹ trong một năm bầu cử sẽ rất tồi tệ. Sẽ là một cuộc chiến tranh khi Israel có thể bắt đầu nhưng không thể kết thúc. Trong khi đó, các ứng viên đảng Cộng hoà lại cố gắng vượt trội đối thủ về sự hiếu chiến với Iran. Mỹ có thể bị lôi kéo vào hành động quân sự khiến giá dầu toàn cầu tăng vọt và rất có thể dẫn tới sự bùng nổ giận dữ trong cộng đồng người Shia.

Ở những nơi khác, cuộc khủng hoảng euro mở đầu cho việc thế giới bước vào suy thoái. Vẫn chưa rõ là cuộc khủng hoảng ấy có thể được giải quyết hay không và liêuụ khu vực đồng euro sẽ tồn tại hay không.

Vẫn tiếp tục có những dấu hỏi về Afghanistan và Pakistan. Những điều ở Pakistan sẽ đi từ tồi tệ đến khủng khiếp. Căng thẳng gia tăng giữa lực lượng quân sự hùng mạnh với chính phủ dân sự, và có thể hình dung rằng, một cuộc đảo chính quân sự có thể chấm dứt kỷ nguyên cầm quyền dân sự vào năm 2012. Điều đó sẽ khiến cuộc chiến tại Afghanistan trở nên phức tạp hơn nhiều. Trong chiến cuộc kéo dài cả thập niên, hai năm tổn thất lớn nhất với NATO là 2010 và 2011.

Dân chúng Ai Cập vui mừng khi nghe tin Tổng thống Hosni Mubarak từ chức. Ảnh: Reuters

Tại Mỹ, sau cái gọi là thất bại của siêu uỷ ban trước khả năng đồng thuận về cách thức cắt giảm thâm hụt trong mùa hè, sẽ là lo lắng và quan tâm thực sự về cắt giảm ngân sách tiến hành sau đó.  Cắt giảm mạnh trong chi tiêu quốc phòng có thể gây ra những tổn hại lớn. Đó là chưa kể những tác động lớn với nước ngoài về hình ảnh và sức mạnh của Mỹ khi ngân sách chi tiêu sụt giảm.

Và cuối cùng, những gì sẽ xảy ra trong cuộc bầu cử tổng thống của Nga sắp tới hiện tại không rõ ràng. Cuộc bầu cử quốc hội gần đây cho thấy, tầng lớp trung lưu mới và các thế hệ trẻ hơn ở Nga sẽ đứng lên để nói rằng "đã quá đủ". Trong những cuộc biểu tình trên đường phố suốt tháng 12, phe đối lập đã nói "chúng tôi cần tiếng nói trong quản trị đất nước, chúng tôi nhấn mạnh rằng đó là sự nghiêm túc, và chúng tôi không muốn 12 năm khác của Vladimir Putin". Thoả thuận kiểu cũ giữa nhà nước và xã hội có thể không còn được chấp thuận với số đông dân chúng. Và nếu nó xảy ra, khó biết được Putin sẽ phản ứng thế nào. Tính hợp pháp đang bị suy yếu đáng kể của Putin, và thậm chí nếu ông tái đắc cử, cũng khó có thể đảo ngược tình thế nhưng sẽ tác động lớn tới chính sách đối ngoại của Nga.

Tiếp tục Ảrập Thức tỉnh?

Đúng, sẽ là như thế. Năm 2012 sẽ là một năm chông gai, nhưng điều này không phải là bất ngờ. Mùa xuân Ảrập có thể là cách dùng sai. Nó không phải là một mùa, cũng không phải là quá trình dài một năm của những thay đổi. Hơn cả, 2011 là sự khởi đầu của một thập niên hay nhiều thập niên chuyển đổi sâu sắc trong thế giới Ảrập.

Mọi người cần nghĩ Ảrập Tỉnh thức theo diễn giải này và không tin rằng, một cuộc bầu cử ở một quốc gia nào đó xác định thời điểm mà từ đó không thể quay đầu lại. Trên thực tế, những cuộc bầu cử đầu tiên không phải là dấu chấm hết trên con đường dài, nó chỉ là sự bắt đầu.

Tuy nhiên, năm mới sắp tới sẽ là thời khắc khó khăn cho các chính phủ mới, khi họ đối mặt với các thách thức to lớn để giành được các tiến bộ về kinh tế. Người dân khắp nơi trong khu vực đòi hỏi lợi ích kinh tế, nhưng thực sự là khó khăn trong bối cảnh hiện tại để có thể đánh giá xem liệu các chính phủ có thể đáp ứng như thế nào.