Từ khi Đảng ta ra đời đến nay, công tác tư tưởng của Đảng đã góp phần xứng đáng vào mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Trong hơn 25 năm vừa qua, dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, công tác tư tưởng của Đảng có nhiều đổi mới cả về nhận thức lẫn hoạt động, cả về nội dung lẫn phương thức, tiếp tục góp phần tích cực vào thành công của công cuộc đổi mới.
1. Công tác tư tưởng luôn có vị trí quan trọng hàng đầu
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần khẳng định: tư tưởng dẫn đầu; Đảng phải quan tâm đến giáo dục tư tưởng và lãnh đạo quá trình tư tưởng trong Đảng và trong xã hội. Người nhấn mạnh: "Giáo dục tư tưởng và lãnh đạo tư tưởng là việc quan trọng nhất của Đảng. Phải kiên quyết chống cái thói xem nhẹ tư tưởng", "Mục đích của chính Đảng là nâng cao tư tưởng và trình độ chính trị của đảng viên và cán bộ, làm cho đảng viên và cán bộ theo đúng quan điểm và lập trường vô sản".
Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng công tác tư tưởng, coi nó là mặt trận mà mọi cán bộ, đảng viên của Đảng phải là chiến sĩ xung kích trên mặt trận ấy. Trong tổ chức thực hiện, công tác tư tưởng phải đi trước một bước, không ngừng đổi mới để phù hợp với những điều kiện cụ thể của hoàn cảnh, đối tượng, nâng cao hiệu quả, phục vụ cho sự nghiệp chung của cách mạng.
Theo sự chỉ dẫn của tư tưởng Hồ Chí Minh, trong gần 20 năm qua, Đảng ta luôn luôn quan tâm đẩy mạnh công tác tư tưởng trong toàn Đảng và trong xã hội. Công tác tư tưởng được đánh giá là có đóng góp lớn vào thắng lợi của sự nghiệp cách mạng của Đảng. Trong công cuộc đổi mới đất nước, công tác tư tưởng vẫn luôn được đặt ở vị trí quan trọng hàng đầu. Phát biểu tại Hội nghị Công tác tư tưởng - văn hoá toàn quốc, tháng 5 năm 2001, Tổng Bí Thư Nông Đức Mạnh nói: "Công tác tư tưởng, với ý nghĩa là toàn bộ hoạt động trên lĩnh vực ý thức của con người, nhằm biến tư tưởng tiến bộ, cách mạng thành lực lượng vật chất để xây dựng chế độ mới, làm cho tư tưởng của Đảng, của giai cấp công nhân, truyền thống văn hoá tốt đẹp của dân tộc chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống xã hội; công tác đó đã trở thành bộ phận cấu thành đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động cách mạng của Đảng. Vì thế, Đảng ta luôn luôn coi công tác tư tưởng như một sức mạnh to lớn, một vũ khí sắc bén trong tiến trình cách mạng, từ cách mạng giải phóng dân tộc đến cách mạng xã hội chủ nghĩa".
Các nghị quyết của Đảng đều đề cao vị trí, vai trò của công tác tư tưởng và yêu cầu phải coi trọng lãnh đạo, chỉ đạo công tác tư tưởng. Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX chỉ rõ: Từ Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đến các cấp uỷ, ban cán sự đảng, đảng đoàn đều phải coi trọng lãnh đạo, chỉ đạo công tác tư tưởng, lý luận. Bí thư cấp uỷ, thủ trưởng các cơ quan, đơn vị phải có chương trình, kế hoạch lãnh đạo, chỉ đạo công tác tư tưởng, lý luận...
2. Kết quả nghiên cứu lý luận gắn với tổng kết thực tiễn đã cung cấp nhiều luận cứ khoa học cho việc xây dựng, bổ sung và phát triển đường lối đổi mới của Đảng
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định "Đảng không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam". Người đã nhiều lần nhắc lại ý của Lênin: Không có lý luận cách mạng thì không có phong trào cách mạng. Chỉ có đảng nào được một lý luận tiên phong hướng dẫn thì mới làm tròn được vai trò của người chiến sĩ tiên phong. Bác viết: "Lý luận sở dĩ quan trọng là vì nó dạy ta hành động... Hiểu biết do thực hành mà ra. Lý luận ấy lại phải dùng vào thực hành... Thực hành, hiểu biết, lại thực hành, lại hiểu biết nữa. Cứ đi vòng như thế mãi, không bao giờ ngừng".
Về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, Bác nói: "Ta không thể giống Liên Xô vì Liên Xô có phong tục, tập quán khác, có lịch sử, địa lý khác... Đại hội (tức là Đại hội XX Đảng Cộng sản Liên Xô - TG) đã chỉ cho ta thấy ta có thể đi con đường khác để tiến lên chủ nghĩa xã hội".
Theo sự chỉ dẫn của tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đã coi trọng tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận. Trải qua những tìm tòi, thử nghiệm đến Đại hội VI của Đảng (12-1986) Đảng ta đã đưa ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước, trước hết là đổi mới tư duy. Qua 20 năm đổi mới, nhận thức của Đảng ta về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta ngày càng sáng tỏ hơn. Đến nay Đảng ta đã bước đầu hình thành được trên những nét cơ bản một hệ thống quan điểm lý luận về công cuộc đổi mới và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; làm cơ sở cho đường lối của Đảng, góp phần bổ sung, phát triển quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội:
Đã xác định rõ hơn mục tiêu và đặc trưng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng là một xã hội dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Đó là xã hội do nhân dân làm chủ; có nền kinh tế phát triển cao, bền vững, với một hệ thống quan hệ sản xuất tiên tiến, phù hợp; có nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; con người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, được phát triển toàn diện; các dân tộc trong cộng đồng Việt Nam đoàn kết, bình đẳng, giúp đỡ nhau cùng tiến bộ; có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; có quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân các nước trên thế giới.
Đã làm sáng tỏ hơn con đường đi lên chủ nghĩa xã hội là: phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá; xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc làm nền tảng tinh thần cho xã hội; xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa; thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; bảo đảm vững chắc quốc phòng và an ninh quốc gia; chủ động hội nhập quốc tế vì hoà bình, hợp tác và phát triển.
3. Công tác tư tưởng đã góp phần tăng cường sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận trong xã hội
Trong cuốn "Đường Cách mệnh", Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu rõ lý do vì sao phải viết sách này là "để giác ngộ đồng bào, đồng chí làm cách mạng". Theo Người, phàm làm công việc gì bất kể lớn hay bé, khó hay dễ, nếu không ra sức thì chắc không thành công, nhưng nếu đồng tâm hiệp lực thì có thể làm được. Muốn vậy, mọi người phải hiểu vì sao mà làm, làm như thế nào. Có thế "mục đích mới đồng", "chí mới đồng", 'tâm mới đồng". Viết sách này để đồng bào xem, đồng bào hiểu: Vì sao phải làm cách mạng?; Vì sao cách mạng là việc làm của dân chúng, của mọi người. Bác viết: "Sách này chỉ ước ao sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh". Trong lời hiệu triệu giữ vững và đẩy mạnh cuộc kháng chiến ở Nam Bộ, Người viết: "Người xưa nói rằng: "đánh vào lòng người là hơn hết; đánh vào thành trì là thứ hai"..., trước hết là bằng tinh thần: bại không nản, thắng không kiêu..., đồng tâm nhất trí". Chủ tịch Hồ Chí Minh coi sự thống nhất về tư tưởng, về hành động là nguồn sức mạnh to lớn của Đảng. "Nếu đảng viên tư tưởng và hành động không nhất trí, thì khác nào một mớ cắt rời, "trống đánh xuôi, kèn thổi ngược". Như vậy, thì không thể lãnh đạo quần chúng, không thể làm cách mạng".
a. Công tác tư tưởng đã chú ý giáo dục mục tiêu, lý tưởng: Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội
Tư tưởng Hồ Chí Minh về độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là sự vận dụng và phát triển quan điểm cách mạng không ngừng của chủ nghĩa Mác - Lênin.
Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội là nội dung cốt lõi xuyên suốt toàn bộ cuộc đời và sự nghiệp của Người. Tất cả mọi hoạt động lý luận và thực tiễn của Chủ tịch Hồ Chí Minh đều tập trung vào một đề tài, một mục tiêu: “Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Nghị quyết số 09 của Bộ Chính trị khoá VII về một số định hướng lớn trong công tác tư tưởng hiện nay đã khẳng định: “Trong khi giải quyết những vấn đề của cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã góp phần phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin trên nhiều vấn đề quan trọng, đặc biệt là lý luận về cách mạng giải phóng dân tộc và tiến lên chủ nghĩa xã hội ở các nước thuộc địa và phụ thuộc”.
Trước hết, độc lập dân tộc là mục tiêu trước hết, là cơ sở, tiền đề để tiến lên chủ nghĩa xã hội. Hồ Chí Minh cho rằng cách mạng Việt Nam phải trải qua hai giai đoạn: cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ nghĩa. Hai giai đoạn ấy không có bức tường ngăn cách, gắn bó chặt chẽ với nhau.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, độc lập dân tộc bao gồm cả nội dung dân tộc dân chủ. Không phải bất kỳ độc lập dân tộc nào cũng tạo cơ sở, tiền đề để tiến lên chủ nghĩa xã hội. Theo Hồ Chí Minh để tạo cơ sở, tiền đề cho việc tiến lên chủ nghĩa xã hội cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân phải được thực hiện một cách triệt để, “đến nơi”. Đó là một nền độc lập thực sự, độc lập hoàn toàn không lệ thuộc vào bất cứ lực lượng nào cả về đối nội, lẫn đối ngoại. Hồ Chí Minh nhiều lần phê phán sự lệ thuộc về mọi mặt của những chính quyền do thực dân cũ và mới lập nên ở Việt Nam. Người gọi đó là độc lập giả hiệu, độc lập kiểu Mỹ.
Để tạo cơ sở, tiền đề cho việc tiến lên chủ nghĩa xã hội, đối với Việt Nam một đòi hỏi có ý nghĩa sống còn là độc lập dân tộc phải gắn liền với thống nhất chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của đất nước nước. Đó là quan điểm nhất quán, mang tính nguyên tắc của Hồ Chí Minh. Không duy trì và phát triển được khối thống nhất đó thì không thể có độc lập dân tộc càng không thể nói đến việc tạo cơ sở tiền đề để tiến lên chủ nghĩa xã hội.
Để tiến lên chủ nghĩa xã hội đòi hỏi độc lập dân tộc phải đi đôi với tự do hạnh phúc của nhân dân. Theo Hồ Chí Minh nếu nước được độc lập và người dân không được tự do, vẫn bị áp bức, bóc lột thì độc lập chẳng có ý nghĩa gì.
Thứ hai, chủ nghĩa xã hội là con đường bảo vệ và phát triển thành quả của độc lập dân tộc.
Độc lập dân tộc tiến lên chủ nghĩa xã hội thể hiện mối quan hệ giữa mục tiêu trước mắt và mục tiêu lâu dài. Hồ Chí Minh khẳng định chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới bảo đảm cho một nền độc lập dân tộc chân chính, mới giải phóng các dân tộc một cách thực sự, hoàn toàn.
Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Đánh đổ giai cấp địch đã khó, đấu tranh xây dựng chủ nghĩa xã hội còn gian khổ khó khăn hơn nhiều”. Từ những khó khăn gian khổ ấy, Hồ Chí Minh luôn đòi hỏi Đảng, Nhà nước và mỗi người dân phải kiên trì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Trong những năm đổi mới vừa qua, mặc dù đứng trước những khó khăn, thử thách, biến động phức tạp của tình hình thế giới và khu vực, nhưng Đảng ta vẫn luôn kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Những kết quả đạt được trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trên phạm vi cả nước nói chung, trong 20 năm đổi mới nói riêng cũng bắt nguồn từ đó.
Công tác tư tưởng trong 20 năm đổi mới đã chú trọng việc giáo dục mục tiêu, lý tưởng: Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Thống nhất giữa độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội là quy luật, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt đường lối cách mạng Việt Nam. Độc lập dân tộc là cơ sở và điều kiện tiên quyết để xây dựng chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội đảm bảo vững chắc cho độc lập dân tộc.
Sau sự sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu, đã xuất hiện sự dao động về con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, từ đó ngại học lý luận Mác - Lênin, lý luận chính trị. Trước tình hình đó, Đảng ta đã chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; chỉ đạo đẩy mạnh giáo dục lý luận chính trị trong toàn Đảng, toàn dân. Hệ thống trường Đảng, trường Nhà nước, đoàn thể đã coi trọng việc đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp giảng dạy và học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong những năm gần đây, việc nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nghiên cứu, tuyên truyền đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước được coi trọng hơn, đã bước đầu trở thành nhu cầu của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Đặc biệt là thực hiện Chỉ thị số 23 của Ban Bí thư khoá IX về việc đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta tổ chức tốt đợt học tập và thi báo cáo viên, thi tìm hiểu về tư tưởng Hồ Chí Minh, được mọi tầng lớp nhân dân hưởng ứng, tham gia, đã khơi dậy những tư tưởng, tình cảm tốt đẹp về chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa xã hội đối với cán bộ, đảng viên và nhân dân. Việc tích cực đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giáo dục lý luận chính trị đã góp phần nâng cao nhận thức, tính tích cực chủ động của cán bộ, đảng viên, nâng cao lòng tin của nhân dân vào đường lối đổi mới, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội.
b. Công tác tư tưởng - văn hoá góp phần to lớn trong việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế và văn hoá, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân
Thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đã coi nhiệm vụ phát triển kinh tế là nhiệm vụ trung tâm của toàn Đảng, toàn dân ta. Công tác tư tưởng của Đảng đã đẩy mạnh tuyên truyền về phát triển kinh tế, coi đó là nhiệm vụ quan trọng nhất trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Thực hiện Nghị quyết Đại hội VI của Đảng về đổi mới tư duy, trước hết là đổi mới tư duy kinh tế, công tác tư tưởng đã tạo ra sự chuyển biến quan trọng về nhận thức trong Đảng và trong toàn xã hội, khắc phục tư tưởng quan liêu bao cấp, thói quen ỷ lại vào Nhà nước, xây dựng tinh thần dám nghĩ, dám làm, tự lực, tự cường, quyết tâm vượt qua khó khăn, thách thức.
Một mặt, công tác tư tưởng của Đảng đã tập trung khẳng định các nguyên tắc của đổi mới, chống lại các biểu hiện dao động, bi quan; mặt khác, tập trung giáo dục đổi mới tư duy về kinh tế, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, từng bước thực hiện cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước; về phát huy cao độ nội lực; về chính sách "mở cửa", tăng cường phát triển quan hệ với các nước, chủ động hội nhập kinh tế, đồng thời giữ vững độc lập, tự chủ của đất nước.
Công tác tư tưởng tập trung tuyên truyền, giải thích các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đã góp phần quan trọng trong nhận thức cũng như trong hành động của toàn xã hội, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân khai thác các tiềm lực trong xã hội, đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, tạo đà cho bước phát triển mới. Từ một nước phải nhập khẩu lương thực, nước ta trở thành một nước xuất khẩu gạo hàng đầu trên thế giới. Từ một nước có tốc độ phát triển rất thấp sau những năm chiến tranh, nước ta trở thành một nước có tốc độ phát triển cao và ổn định. Trên đà phát triển của kinh tế - văn hoá, đời sống vật chất của nhân dân ngày càng được cải thiện, mức hưởng thụ đời sống tinh thần của nhân dân ngày càng được nâng cao.
Công tác tư tưởng đã coi trọng phát hiện, tuyên truyền những nhân tố mới, đặc biệt là những điển hình trong phát triển kinh tế, trong xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Công tác tư tưởng đã cổ vũ các phong trào thi đua phát triển kinh tế, xây dựng đời sống văn hoá. Các phong trào "Xoá đói, giảm nghèo", "Thi đua sản xuất giỏi, làm giàu chính đáng", "Khuyến nông, khuyến lâm", "Xây dựng giao thông nông thôn", "Ngói hoá", "Khuyến học", "Khuyến thiện", "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá", "Đền ơn, đáp nghĩa", "Nối vòng tay lớn", "Xoá nỗi đau chất độc màu da cam"... được phát triển rộng khắp. Trong những năm gần đây, bên cạnh những hình thức tôn vinh đã có như "Ngày Nhà giáo Việt Nam", "Ngày Thầy thuốc Việt Nam", "Ngày Quốc tế phụ nữ", "Nghệ sĩ nhân dân", "Nghệ sĩ ưu tú", "Nhà giáo nhân dân", "Nhà giáo ưu tú"... đã xuất hiện nhiều hình thức tôn vinh những người, đơn vị đóng góp cho sự phát triển kinh tế, văn hoá như giải "Sao khuê", "Sao vàng đất Việt", "Ngày Doanh nhân", "Ngày vì người nghèo"...
4. Công tác tư tưởng góp phần quan trọng trong việc thực hiện "xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt"
Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng chiếm vị trí đặc biệt quan trọng trong toàn bộ di sản tư tưởng và trong hoạt động thực tiễn của Người.
Thấm nhuần quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh, công tác tư tưởng đã thực hiện tốt những nội dung chủ yếu sau:
Một là, Đảng lấy chủ nghĩa Mác-Lênin làm kim chỉ nam cho hành động. Một Đảng cách mạng muốn vững mạnh, thực hiện được vai trò bộ tham mưu tối cao của toàn thể dân tộc, giải quyết được những nhiệm vụ của cách mạng đặt ra thì trước hết phải là một tổ chức chính trị tiên tiến, đại diện cho trí tuệ của cả dân tộc, phải có một học thuyết cách mạng khoa học làm nòng cốt, trong Đảng mọi người đều phải hiểu và làm theo chủ nghĩa ấy. Một học thuyết được xây dựng trên cơ sở khoa học sẽ trở thành linh hồn, chất keo kết dính mọi người trong tổ chức lại với nhau, làm cho Đảng thống nhất về tư tưởng, ý chí và hành động.
Khẳng định nền tảng tư tưởng của Đảng ta là chủ nghĩa Mác-Lênin làm kim chỉ nam cho hành động, chứ không phải giáo điều theo từng câu từng chữ. Phải nắm bản chất cách mạng, khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin, đồng thời phải biết chắt lọc, tổng kết kinh nghiệm của Đảng ta góp phần làm phong phú kho tàng lý luận Mác - Lênin.
Hai là, tuân thủ các nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt Đảng. Để xây dựng Đảng thành một tổ chức chính trị trong sạch, vững mạnh, thực hiện những nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt Đảng, đó là: Tập trung dân chủ; Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách; Tự phê bình và phê bình.
Ba là, cán bộ đảng viên vừa là người lãnh đạo, vừa là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân.
Thực hiện tư tưởng của Hồ Chí Minh về xây dựng Đảng, 20 năm đổi mới vừa qua, công tác tư tưởng thường xuyên tuyên truyền trong toàn Đảng, toàn dân chăm lo xây dựng Đảng, xác định đó là nhiệm vụ then chốt, là điều kiện có tính quyết định để đảm bảo thắng lợi của sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Thực hiện các nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương Đảng các khoá về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, công tác tư tưởng đã tập trung chỉ đạo tốt công tác học tập, quán triệt các văn kiện Đảng, tạo sự thống nhất cao trong toàn Đảng về quan điểm, đường lối, Cương lĩnh, Điều lệ Đảng, các chủ trương, chính sách, đấu tranh không khoan nhượng với các biểu hiện tư tưởng lệch lạc, sai lầm, phản động, độc hại, bảo vệ nền tảng tư tưởng chính trị của Đảng, bảo vệ chế độ chính trị xã hội chủ nghĩa.
Đứng trước những khó khăn to lớn của hệ thống xã hội chủ nghĩa cả về lý luận và đường lối chính trị, trước yêu cầu đổi mới đất nước, hoạt động tư tưởng, lý luận không ngừng được tăng cường nhằm khẳng định những vấn đề có tính nguyên tắc của của chủ nghĩa Mác - Lênin, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng.
Đảng ta ban hành nhiều nghị quyết về công tác xây dựng Đảng. Nghị quyết TW6 (lần 2) khoá VIII và các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương về công tác xây dựng Đảng, đã đặt công tác xây dựng Đảng thành nhiệm vụ thường xuyên. Công tác xây dựng Đảng đã đạt được những kết quả bước đầu quan trọng. Dân chủ trong Đảng và dân chủ trong xã hội ngày càng được mở rộng tạo nên luồng sinh khí mới, thúc đẩy việc phát triển kinh tế, văn hoá và xã hội, nâng cao tính tích cực của nhân tố con người. Vấn đề tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách được quán triệt và thường xuyên nhấn mạnh. Nguyên tắc tự phê bình và phê bình trở thành nhu cầu của sinh hoạt Đảng từ Trung ương tới cơ sở. Đúng như Bác căn dặn, ở nơi nào thực hành dân chủ rộng rãi thì tự phê bình và phê bình cũng phát triển và trở thành nền nếp, ở nơi đó chi bộ, đảng bộ đoàn kết tốt hơn, tổ chức đảng mạnh lên.
Công tác tư tưởng đã góp phần bồi dưỡng lớp lớp cán bộ, đảng viên trung thành với với lý tưởng cách mạng của Đảng, có bản lĩnh chính trị vững vàng, có tinh thần hy sinh và sức sáng tạo to lớn, lãnh đạo toàn dân làm nên những kỳ tích trong công cuộc đổi mới đất nước. Công tác tư tưởng, đặc biệt là công tác giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên trở thành một nội dung quan trọng trong công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng. Các phương tiện thông tin đại chúng đã góp phần tích cực trong cuộc đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí xây dựng lối sống lành mạnh, trong sạch, hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc.
5. Công tác tư tưởng trực tiếp góp phần xây dựng con người trong thời đại mới
Công tác tư tưởng là biện pháp quan trọng hàng đầu để giáo dục, xây dựng con người xã hội chủ nghĩa.
Thực hiện những lời chỉ dẫn của Người, văn kiện các Đại hội Đảng đều bàn và đề ra yêu cầu phải xây dựng con người mới, đào tạo và bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau. Đảng có nhiều nghị quyết, chỉ thị về giáo dục và đào tạo, về khoa học và công nghệ, về tổ chức và cán bộ, về công tác thanh niên...
Nghị quyết TW5 khoá VIII và Kết luận TW 10 (khoá IX) một lần nữa khẳng định những đức tính của con người Việt Nam trong thời đại mới, để lấy đó làm tiêu chuẩn phấn đấu cho mỗi người, đặc biệt là cho thế hệ trẻ:
- Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi nghèo nàn lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
- Có ý thức tập thể, đoàn kết, phấn đấu vì lợi ích chung.
- Có lối sống lành mạnh, nếp sống vǎn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa, tôn trọng kỷ cương phép nước, quy ước của cộng đồng; có ý thức bảo vệ và cải thiện môi trường sinh thái.
- Lao động chǎm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật, sáng tạo, nǎng suất cao vì lợi ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã hội.
- Thường xuyên học tập, nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ thẩm mỹ và thể lực.
Trong điều kiện của cơ chế thị trường và hội nhập, giao lưu quốc tế, âm mưu chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch, một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân, đặc biệt là một bộ phận thanh niên xa rời lý tưởng, lười lao động và học tập, sa vào lối sống, thậm chí có một bộ phận nhỏ bị lực lượng xấu dụ dỗ, mua chuộc... Công tác tư tưởng của Đảng đã chú ý đến việc giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người chiến sĩ trung kiên của Đảng, của cách mạng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay và cho tương lai.
6. Công tác tư tưởng đã coi trọng việc tuyên truyền, giáo dục ý thức, nâng cao cảnh giác cách mạng, vạch trần các thủ đoạn phá hoại về tư tưởng, góp phần làm thất bại một bước chiến lược "diễn biến hoà bình" của các thế lực thù địch
Thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh, nhận thức rõ vị trí quan trọng của việc đấu tranh chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa, trong thời gian từ 1986 đến nay, Trung ương Đảng, Bộ Chính trị và Ban Bí thư các khóa đã chỉ đạo thường xuyên và chặt chẽ cuộc đấu tranh bảo vệ nền tảng tư tưởng, đường lối và Cương lĩnh của Đảng, làm thất bại những âm mưu và thủ đoạn của các thế lực thù địch trên lĩnh vực này. Chỉ tính từ sau Đại hội IX đến nay, Ban Bí thư đã ban hành Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 4/1/2002 về "Tăng cường cuộc đấu tranh chống các luận điệu sai trái và hoạt động tán phát tài liệu chống Việt Nam". Ngày 30/12/2002 Ban Bí thư ra thông báo Kết luận số 94 về "Nhiệm vụ tăng cường cuộc đấu tranh chống âm mưu "diễn biến hoà bình" trên lĩnh vực tư tưởng - văn hoá". Hội nghị Trung ương tám ra Nghị quyết về "Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới"... Các cơ quan nghiên cứu lý luận, hệ thống thông tin đại chúng đã đầu tư công sức, trí tuệ, thời lượng cho cuộc đấu tranh bác bỏ các quan điểm phản động, sai trái, lệch lạc. Các cấp uỷ đã coi trọng việc tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức, nâng cao cảnh giác cách mạng, vạch trần các thủ đoạn phá hoại về tư tưởng của các thế lực thù địch, góp phần làm thất bại một bước chiến lược “diễn biến hoà bình” của các thế lực thù địch.
Thông qua việc học tập, quán triệt các nghị quyết, chỉ thị, nhận thức của số đông cán bộ, đảng viên và nhân dân về âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa đã được nâng lên, trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức các hoạt động bảo vệ an ninh trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa bước đầu có chuyển biến tích cực.
Dưới sự chỉ đạo của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các ban, ngành chức năng có sự phối hợp theo dõi, nắm chắc hơn các động thái phá hoại của các thế lực thù địch trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa. Bước đầu có tiến bộ và hiệu quả cao hơn trong các hoạt động vạch trần âm mưu, thủ đoạn chống phá ta về dân chủ, nhân quyền, tôn giáo, dân tộc; phản bác các quan điểm sai trái, góp phần định hướng và thống nhất tư tưởng.
Trước tình hình một số trào lưu, khuynh hướng tư tưởng mới trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế tác động vào trong nước, Trung ương cũng đã kịp thời có những định hướng tư tưởng. Hội đồng Lý luận Trung ương tổ chức một số cuộc hội thảo khoa học, xuất bản kịp thời một số công trình như “Vững bước trên con đường đã chọn”, "Lẽ phải của chúng ta". Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương xuất bản cuốn “Nhận dạng quan điểm sai trái”, Ban Chỉ đạo đấu tranh chống “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa của Trung ương biên soạn cuốn “Chống âm mưu “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng - văn hóa”...
Chủ động xử lý có hiệu quả hơn các hoạt động phạm pháp của bọn cơ hội chính trị, bọn đội lốt tôn giáo vi phạm pháp luật. Tổ chức cho quần chúng ở cơ sở đấu tranh, cô lập và phân hóa kẻ xấu để góp phần ổn định tình hình chính trị. Chỉ đạo báo chí đấu tranh với các quan điểm sai trái, trong đó chú trọng đấu tranh cả trên mạng Internet đối với các luận điệu vu khống ta vi phạm dân chủ, nhân quyền, tôn giáo, dân tộc.
Đã tăng cường thông tin đối ngoại và tổ chức có hiệu quả hơn cuộc đấu tranh trên mặt trận dư luận, trên các diễn đàn quốc tế, bước đầu làm thất bại âm mưu đưa nước ta vào danh sách các nước vi phạm nhân quyền; âm mưu thông qua “Dự luật nhân quyền Việt Nam”.
7. Phương thức công tác tư tưởng có những đổi mới bước đầu
Thực hiện theo tư tưởng Hồ Chí Minh, phương thức công tác tư tưởng của Đảng ta trong 20 năm qua có những đổi mới bước đầu. Một trong những đổi mới đó là hướng về cơ sở; giải quyết những vấn đề từ cơ sở. Công tác tư tưởng đặc biệt chú ý phương pháp thuyết phục và nêu gương; không ngừng chú ý nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập lý luận chính trị, chất lượng đội ngũ báo cáo viên, tăng cường đối thoại khắc phục tình trạng độc thoại và huy động tất cả các phương tiện thông tin đại chúng cùng làm tốt công tác tư tưởng.
Bên cạnh những thành tựu quan trọng trên, công tác tư tưởng những năm qua cũng còn nhiều hạn chế, thiếu sót:
Công tác tư tưởng chưa đổi mới mạnh mẽ nội dung và phương thức; tính chiến đấu, tính thuyết phục và hiệu quả của công tác tư tưởng chưa cao; nhiều lúc chưa chủ động và thiếu sắc bén trong đấu tranh chống âm mưu “diễn biến hoà bình”, chống tuyên truyền phản động của các thế lực thù địch, bác bỏ các quan điểm cực đoan mang tính kích động; thiếu những hình thức, biện pháp cụ thể, có sức thuyết phục để xây dựng, củng cố niềm tin, giải đáp những băn khoăn, vướng mắc, mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình đổi mới; chưa làm tốt chức năng dự báo tình hình, chuẩn bị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên chủ động đi vào kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế với khu vực và thế giới; công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống chưa thường xuyên, nhiều lúc, nhiều nơi còn buông lỏng, xem nhẹ. Công tác lý luận còn bất cập, chưa theo kịp yêu cầu của công cuộc đổi mới. Trong chỉ đạo, quản lý cũng như hoạt động của báo chí còn nhiều yếu kém, khuyết điểm chậm được khắc phục, nhất là khuynh hướng “thương mại hoá”, xa rời tôn chỉ mục đích của một số tờ báo.
Tình hình, nhiệm vụ mới đòi hỏi, trước hết, công tác tư tưởng phải chủ động hơn nữa trong việc xây dựng niềm tin, giữ vững và tăng cường sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận trong xã hội về quan điểm, đường lối, chủ trương và giải pháp xây dựng và bảo vệ đất nước theo mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Nghiên cứu xây dựng chiến lược công tác tư tưởng trong tình hình mới.
Hai là, đổi mới mạnh mẽ nội dung, hình thức, biện pháp giáo dục những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin; tiếp tục giáo dục sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh; tuyên truyền sâu rộng đường lối, quan điểm chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Tập trung giáo dục mục tiêu lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, giáo dục lòng tự tôn dân tộc, nêu cao chủ nghĩa yêu nước; năng lực hoạt động thực tiễn cho cán bộ, đảng viên, nhân dân. Tổ chức đảng các cấp và Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh phải tăng cường công tác giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng cho thế hệ trẻ, xây dựng đội ngũ kế cận cho Đảng.
Ba là, nâng cao tính chiến đấu, tính thiết thực, tính thuyết phục của công tác tư tưởng. Bám sát thực tiễn, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng, kịp thời giải đáp những vướng mắc trong tư tưởng của cán bộ, đảng viên và nhân dân.
Chủ động và tích cực đấu tranh, ngăn chặn những quan điểm sai trái, bác bỏ những luận điệu phản động, kiên quyết làm thất bại mọi mưu toan “diễn biến hoà bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch. Chống mọi biểu hiện phai nhạt lý tưởng, cơ hội, chạy theo lợi ích cá nhân ích kỷ, đối lập với lợi ích chung của đất nước, của dân tộc.
Bốn là, đổi mới và tăng cường công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận kịp thời làm sáng tỏ hơn những vấn đề bức xúc mà cuộc sống đặt ra có liên quan đến chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta như: về Đảng cầm quyền và công tác xây dựng Đảng; về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; về tổ chức và hoạt động của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân; về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa... Chú trọng nâng cao tính khoa học, tính thiết thực và hiệu quả của công tác nghiên cứu khoa học, nghiên cứu lý luận. Sớm xây dựng và ban hành quy chế dân chủ trong nghiên cứu lý luận.
Năm là, phát triển và cụ thể hoá chiến lược văn hoá trong tình hình mới, bảo vệ và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, tiếp thu những thành tựu và tinh hoa văn hoá của nhân loại, hoàn thiện hệ thống giá trị mới của con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, hội nhập quốc tế, làm cho văn hoá thực sự trở thành nền tảng tinh thần của xã hội.
Sáu là, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giảng dạy và học tập lý luận, công tác thông tin, tuyên truyền, cổ động, báo chí, xuất bản, văn hoá, nghệ thuật, tăng cường tuyên truyền đối ngoại. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và công tác xây dựng Đảng trong các cơ quan báo chí. Chống mọi biểu hiện lệch lạc, nhất là xa rời tôn chỉ, mục đích, "thương mại hoá" trong hoạt động báo chí, xuất bản, văn hoá, văn nghệ.
Bảy là, kiện toàn tổ chức, bộ máy, nâng cao phẩm chất và năng lực đội ngũ cán bộ, từng bước hiện đại hoá điều kiện, phương tiện làm việc của cơ quan làm công tác tư tưởng, lý luận./.