“Ở không nhà, đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng” là phương châm được quán triệt trong giai đoạn đầu mở đường Trường Sơn, nhằm bảo đảm bí mật.

Tránh địch, lánh dân

Đại tá Nguyễn Linh Anh - thế hệ đầu tiên tham gia mở đường Trường Sơn - nguyên Chính ủy Trung đoàn 71 kể lại: Từ 1959 đến 1964 chủ yếu là đi bộ luồn lách giữa rừng mày mò “xoi” đường. Địch phát hiện chặn đường này thì ta “xoi” đường khác. Về sau do yêu cầu chi viện cao mới dùng các phương tiện cơ giới để vận chuyển hàng hóa, vũ khí vào các chiến trường”.

Giai đoạn đầu chủ yếu là gùi, thồ và chui luồn trong rừng. Để tránh bị lộ ta phải “tránh địch, lánh dân”. Trang phục của cán bộ, chiến sĩ thì được cải trang theo người dân địa phương nơi hành quân qua. Tư trang, giấy tờ cá nhân liên quan đến miền Bắc hoặc phe XHCN đều phải bỏ lại miền Bắc. Nếu lỡ bị địch bắt thì khai là người địa phương đi rừng bị lạc. Khi gặp địch, buộc phải tự vệ chỉ được dùng súng trường, tình thế nguy hiểm lắm mới dùng súng tiểu liên, không được dùng súng trung liên. “Anh em ức chế lắm nhưng vì nhiệm vụ còn dài ở phía trước nên ai cũng động viên nhau kiềm chế hết mức” - đại tá Linh Anh nói.

Mở đường trên đất bạn

Điểm xuất phát đầu tiên của Đoàn 559 là ở Khe Hó (Vĩnh Linh). Cuối năm 1959 mới dời ra làng Ho (Quảng Bình) để tiện cơ động trên cả hành lang Đông-Tây. Từ năm 1960, “ngửi” thấy mùi quân ta mở đường, địch rải quân càn quét, đổ biệt kích ngăn chặn.

Năm 1961, ta cùng quân giải phóng Lào giải phóng cánh đồng Chum, rồi Khăm Muộn và Savannakhet. Giữa năm 1963, địch phong tỏa nhánh Đông Trường Sơn, Trung đoàn 71 mở ngay hành lang mới từ bắc sông Bến Hải lên thượng nguồn đến điểm giao hàng tại Mường Noòng (Lào). Đại tá Linh Anh bồi hồi: “Trong thời kỳ này Lào giúp ta rất nhiều. Người dân Lào luôn che chở, bảo vệ cán bộ trong các trận càn quét, lùng sục. Họ biết cán bộ ẩn náu ở trong rừng nên thường để mít, rau ở bìa rừng tiếp tế chứ không vào trong căn cứ”.

Đầu năm 1964, Bộ Quốc phòng chỉ thị bàn giao lại hành lang trong nước cho Trị Thiên, chuyển Đoàn 559 sang Tây Trường Sơn. Quân số toàn Đoàn lúc đó lên đến gần sáu ngàn người với các điểm giao hàng cho khu Năm, Nam bộ và Tây Nguyên.

Đaị tá Nguyễn Linh Anh - Nguyên Chính ủy Trung đoàn 71, thế hệ cán bộ đầu tiên trực tiếp tham gia mở đường Trường Sơn. Ảnh: P.ĐIỀN

Những kho hàng giữa đại ngàn

Đại tá Hoàng Trá - nguyên Binh trạm trưởng Binh trạm 14 nói rằng: “Việc bố trí hệ thống kho bãi tập kết hàng hóa, vũ khí trên tuyến đường 20 quyết thắng (dài 125 km nối liền Quảng Bình với tỉnh Savannakhet, Lào) có ý nghĩa rất lớn trong việc phân phối tiếp tế cho Đoàn 559. Có ba cụm tổng kho lớn và hàng trăm kho nhỏ, tất cả bố trí cẩn mật trong rừng sâu nhưng tiện đường ra vào, được ngụy trang, bảo quản rất kỹ lưỡng. Việc chọn địa thế làm kho cũng phải căn cứ theo địa hình để vừa dễ tác chiến vừa dễ bốc xếp hàng hóa.

Binh trạm 14 đã tổ chức thành lập hai tiểu đoàn xe với 250 chiếc, lúc cao điểm có thể lên đến 300 chiếc. Ngoài ra còn có hai tiểu đoàn TNXP bốc vác để tập kết hàng. Một tổng kho đủ sức chứa cho khoảng 125-145 chiếc xe vào nhập hàng, lấy hàng cùng một lúc. “Để đảm bảo bí mật, các đoàn xe khi vào bằng một đường, khi đi ra thì vòng đường khác. Hàng hóa nhập vào, xuất ra liên tục nên rất ít khi tồn đọng để đỡ thiệt hại khi bị hỏa hoạn hoặc bị ném bom” - đại tá Hoàng Trá phân tích.

Để bảo vệ các kho hàng, các binh trạm còn thành lập một trung đoàn bộ binh thường xuyên đi tiễu trừ thổ phỉ, gián điệp. Cạnh đó còn bố trí một trung đoàn pháo cao xạ, một trung đoàn tên lửa để đánh máy bay địch oanh kích từ xa nhằm hạn chế máy bay ném bom trực diện vào kho. Lực lượng phòng không chỉ được nổ súng khi địch phát hiện kho hàng và tập trung đánh phá. “Nói tóm lại, khâu tổ chức tiếp vận hàng hóa cho chiến trường và tổ chức các kho bãi tập kết hàng là phải tổ chức hợp đồng nhiều binh chủng. Binh trạm 14 có lúc quân số đông tương đương một sư đoàn” - đại tá Hoàng Trá bộc bạch.

Mạng đường chiến lược Trường Sơn (đường bí mật gùi, thồ) năm 1959-1965. Bản đồ do đại tá Dương Đình Hà - nguyên Tham mưu phó Cục Công binh Bộ đội Truờng Sơn, nguyên Tham mưu phó Binh đoàn 12 vẽ.

Rất nhiều lần các kho hàng bị đánh bom nhưng thường thì không bị thiệt hại lớn vì công tác canh phòng, bố trí đánh chặn khá chặt chẽ.

Thời gian đầu các binh trạm bố trí cách nhau khoảng 125 km, về sau cự ly tăng lên 300-400 km; giai đoạn cuối do tốc độ phát triển nhanh của chiến trường nên hàng hóa từ hậu phương được chuyển thẳng ra tận chiến trường với quãng đường dài hơn 1.000 km. Giai đoạn cuối cuộc chiến, cụm kho hàng lớn nhất được đặt tại Quảng Trị để vừa dễ tiếp nhận hàng qua cảng Cửa Việt, vừa thuận tiện chuyển tiếp qua hai nhánh Đông Trường Sơn và Tây Trường Sơn tiếp cận chiến trường Tây Nguyên và tổng kho B2 (Bù Gia Mập, Bình Phước).