Đầu năm 1945, Chiến tranh thế giới lần thứ hai bước vào giai đoạn cuối. Ngày 9/5/1945, phát xít Đức đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh kết thúc ở châu Âu. Ở châu Á, ngày 14/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng vô điều kiện, chiến tranh thế giới lần thứ hai kết thúc. Theo thỏa thuận của các nước Đồng minh, sau khi phát xít Nhật đầu hàng, quân đội Anh và Tưởng sẽ vào Đông Dương để giải giáp quân đội Nhật. Trong khi đó, thực dân Pháp lăm le dựa vào Đồng minh hòng khôi phục địa vị thống trị của mình; đế quốc Mỹ đứng sau các thế lực này cũng sẵn sàng can thiệp vào Đông Dương; những phần tử phản động, ngoan cố trong chính quyền tay sai Nhật đang âm mưu chống lại cách mạng.
Cách mạng nước ta đứng trước tình thế phải đối phó với nhiều lực lượng trong và ngoài nước. Khí thế cách mạng của quần chúng ngày càng dâng cao. Tháng 8/1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào khẳng định: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới” và quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương; đề ra ba nguyên tắc bảo đảm tổng khởi nghĩa thắng lợi, đó là: tập trung, thống nhất, kịp thời.
Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào thông qua “10 chính sách lớn của Việt Minh”; thông qua “Lệnh tổng khởi nghĩa”; quy định Quốc kỳ, Quốc ca; thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Trung ương, tức Chính phủ Lâm thời do đồng chí Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành tổng khởi nghĩa, giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18/8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội An, Quảng Nam... Ngày 19/8, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội. Ngày 23/8, khởi nghĩa thắng lợi ở Huế, Bắc Cạn, Hòa Bình, Hải Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu... Ngày 25/8, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn - Gia Định, Kon Tum, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Biên Hòa, Tây Ninh, Bến Tre... Ở Côn Đảo, Đảng bộ nhà tù Côn Đảo đã lãnh đạo các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm nổi dậy giành chính quyền. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8/1945, cuộc tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền trong cả nước về tay nhân dân.
Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) lịch sử, trước cuộc mít tinh của gần một triệu đồng bào, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ Lâm thời trịnh trọng tuyên bố trước quốc dân đồng bào và toàn thế giới “Việt Nam có quyền hưởng tự do, độc lập và thật sự đã trở thành một nước tự do, độc lập”.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân ta từ khi có Đảng lãnh đạo, mở ra bước ngoặt trong lịch sử dân tộc Việt Nam, chính quyền cách mạng về tay nhân dân, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến ở Việt Nam. Nước Việt Nam từ một nước thuộc địa nửa phong kiến trở thành một nước độc lập, tự do và dân chủ.
Cách mạng Tháng Tám thành công là thắng lợi của Chủ nghĩa Mác - Lênin được vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam; là thắng lợi của tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng đúng đắn của Đảng ta: Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, phát huy sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Đó là đỉnh cao của lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vì hòa bình, dân chủ, tiến bộ xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám còn cổ vũ mạnh mẽ phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở các nước bị chủ nghĩa đế quốc thực dân áp bức, thống trị, đồng thời khẳng định, cách mạng có thể thành công ở ngay một nước thuộc địa nửa phong kiến lạc hậu, đưa cả dân tộc đó đi lên theo con đường của chủ nghĩa xã hội.
Phát huy thành quả to lớn từ Cách mạng Tháng Tám, nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng tiếp tục vững bước trên con đường đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trải qua 78 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn có ý nghĩa hết sức quan trọng, vai trò và vị thế của đất nước trên trường quốc tế ngày càng được khẳng định và nâng cao.
Kỷ niệm 78 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 là dịp để chúng ta ôn lại chặng đường đấu tranh cách mạng đầy hy sinh gian khổ nhưng hết sức vẻ vang, hào hùng của Đảng và nhân dân ta, đồng thời tuyên truyền, giáo dục sâu rộng về chủ nghĩa yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam. Mặc dù phía trước còn phải đối mặt với không ít thách thức, khó khăn, song thành quả vĩ đại, hào khí và những bài học kinh nghiệm quý báu của Cách mạng Tháng Tám sẽ là hành trang, là động lực tinh thần to lớn cổ vũ toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta vững bước đi lên, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đẩy mạnh công cuộc đổi mới, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.