Công tác giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho đoàn viên, thanh, thiếu niên gắn với việc học tập tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được tăng cường
Để thực hiện một trong những chức năng quan trọng nhất của Đoàn Thanh niên Cộng sản (TNCS) Hồ Chí Minh là “trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên”, Đoàn đã tập trung triển khai nhiều giải pháp mới, có tính định hướng, dẫn dắt thanh, thiếu niên theo những giá trị cốt lõi của tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Căn cứ đặc điểm của từng nhóm đối tượng đoàn viên, thanh, thiếu niên, các cấp bộ đoàn tập trung tuyên truyền, giáo dục, định hướng hình thành những phẩm chất đạo đức, lối sống gắn với các giá trị tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, để hướng tới 7 nhóm phẩm chất đạo đức, lối sống cơ bản, cốt lõi, mang tính phổ quát cho các đối tượng thanh, thiếu niên; tổ chức Cuộc vận động “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới” với việc xác định 3 tiêu chí, giá trị cốt lõi là mục tiêu để đoàn viên, thanh niên hướng đến và làm theo, góp phần xây dựng lớp thanh niên có “Tâm trong - Trí sáng - Hoài bão lớn”.
Việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không chỉ được triển khai trong Đoàn mà còn được triển khai trong tất cả các tổ chức hội do Đoàn làm nòng cốt và định hướng chính trị: Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam triển khai phong trào“Học tập và hành động theo tấm gương đạo đức của Bác”, tiếp tục chỉ đạo các cấp bộ hội và hội viên hưởng ứng Cuộc vận động “Thanh niên học tập, làm theo lời Bác, sống đẹp, sống có ích vì cộng đồng”; Hội Sinh viên Việt Nam triển khai Cuộc vận động “Sinh viên Việt Nam làm theo lời Bác”; Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh tiếp tục thực hiện Cuộc vận động “Thiếu nhi Việt Nam thi đua thực hiện tốt 5 điều Bác Hồ dạy”. Điều đó chứng tỏ, việc tổ chức học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đến được với tất cả thanh, thiếu niên trong tổ chức Đoàn, Hội, Đội.
Từ đầu nhiệm kỳ Đại hội X, Ban Bí thư, Ban Thường vụ, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn chỉ đạo xây dựng và ban hành 3 văn bản quan trọng về công tác giáo dục thanh, thiếu niên trong tổng số 6 nghị quyết, chỉ thị, kết luận, chương trình hành động đã ban hành. Trong đó, quan trọng nhất là Đề án “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên, giai đoạn 2013 - 2020” của Ban Bí thư Trung ương Đoàn và Nghị quyết về “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên, giai đoạn 2013 - 2017” của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn. Đề án và Nghị quyết đã đưa ra cái nhìn toàn diện, tổng thể, chỉ ra những vấn đề cơ bản trong công tác giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên, đưa ra hệ thống tổng hòa các giải pháp cùng những cơ chế, cách thức thực hiện các giải pháp. Đây được coi là một trong những trọng tâm trong công tác giáo dục thanh, thiếu niên của Đoàn trong những năm tới.
Với những cố gắng đó, sau gần 3 năm thực hiện Chỉ thị số 03-CT/TW, đạo đức, lối sống của một bộ phận thanh, thiếu niên có chuyển biến tích cực. Theo một cuộc khảo sát gần đây, phần lớn thanh niên thể hiện tính tích cực xã hội của mình khi họ trả lời sẵn sàng tham gia hoạt động tình nguyện tại nơi sinh sống, học tập, công tác (75,1%), chỉ có 4,9% không muốn tham gia và 16,3% tham gia khi có chế độ(1). Còn theo điều tra của Viện Nghiên cứu thanh niên năm 2013, đa số thanh niên hiểu rõ trách nhiệm của mình đối với đất nước và hăng hái tham gia, thể hiện trong lĩnh vực công tác, học tập của mình (77,3%)(2), trong khi đó năm 2012 là 75,9%, giai đoạn 2007 - 2012 là 73,6%(3). Theo một báo cáo khoa học cấp Nhà nước, hiện nay thanh niên Việt Nam có sáu xu hướng lối sống tích cực cơ bản nhất, gồm: Yêu nước, quan tâm đến tình hình đất nước và tin tưởng vào tương lai của đất nước; thực tế, thực dụng trong suy nghĩ, hoạt động và ứng xử hằng ngày; năng động, sáng tạo, luôn hướng tới cái mới, cái khác biệt; tích cực hội nhập quốc tế, tiếp thu thành tựu văn minh và tinh hoa văn hóa thế giới; có khát vọng, lạc quan, có tính tích cực chính trị - xã hội cao và có bản lĩnh chính trị khá vững vàng(4).
Trong xã hội, ngày càng có nhiều học sinh, sinh viên, nhiều tấm gương thanh, thiếu niên có ý chí, nghị lực vươn lên và đạt được nhiều thành tích tốt trong học tập, có hoài bão lớn, khát vọng lớn góp ích cho quê hương, đất nước, điển hình như trong cuộc thi Ô-lim-píc Toán quốc tế năm 2013, chúng ta có 6 học sinh tham gia và đã mang về 6 huy chương Vàng và Bạc cho Tổ quốc. Chỉ tính riêng năm 2013, Trung ương Đoàn đã trao, truy tặng 36 lượt Huy hiệu “Tuổi trẻ dũng cảm” cho thanh, thiếu niên có hành động dũng cảm sẵn sàng xả thân vì cộng đồng, cứu người, tài sản trong lúc nguy nan, tăng 12,5% so với năm 2012. Hình ảnh một thế hệ trẻ giàu lòng yêu nước, tự hào dân tộc, đoàn kết, “Uống nước nhớ nguồn”, “Ăn quả nhớ người trồng cây” còn được thể hiện rất rõ trong sự kiện Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ trần tháng 10 năm 2013...
Các mô hình mới, cách làm hay, điển hình tiên tiến ngày càng được chú trọng phát hiện, tuyên dương, truyên truyền, nhân rộng kịp thời
Trước hết, các cấp bộ đoàn đưa nội dung  học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh vào sinh hoạt chi đoàn hằng tháng, trở thành một trong những tiêu chí của chương trình “Rèn luyện đoàn viên” thời kỳ mới, tiêu chí của các giải thưởng để thanh, thiếu niên phấn đấu. Trên cơ sở đó, lấy kết quả học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một trong những tiêu chuẩn đánh giá, bình xét, phân loại đoàn viên, tổ chức đoàn hằng năm, để xét chọn các giải thưởng. Chương trình“Thắp sáng ước mơ tuổi trẻ Việt Nam vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” tiếp tục được triển khai sâu rộng trong các đối tượng đoàn viên, thanh, thiếu niên. Các hình thức tuyên dương, liên hoan, đại hội thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác các cấp được tổ chức định kỳ, thường xuyên hơn. Chỉ tính riêng trong dịp 19-5-2013, đã có 25/67 đơn vị cấp tỉnh, cấp cụm tổ chức liên hoan, tuyên dương thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác quy mô cấp tỉnh. Nét mới, trong năm 2013, Đoàn, Hội tổ chức chương trình “Tỏa sáng nghị lực Việt - Tôn vinh những Nick Vujicic Việt Nam”, “Hành trình sáng tạo vì khát vọng Việt năm 2013” có ý nghĩa giáo dục, tôn vinh những tấm gương tuổi trẻ sáng tạo, giàu nghị lực sống, nghị lực vươn lên, được đông đảo thanh, thiếu niên và xã hội đón nhận. Từ năm 2011 đến nay, Trung ương Đoàn tổ chức xét và trao “Giải thưởng Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu” cho 30 thanh, thiếu niên tiêu biểu nhất cả nước trên các lĩnh vực, “Giải thưởng 26-3” cho 243 tổ chức đoàn cơ sở và bí thư đoàn cơ sở tiêu biểu, “Giải thưởng Người thợ trẻ giỏi” cho 243 thanh niên công nhân; các giải thưởng Trần Văn Ơn, Lý Tự Trọng, Sao Tháng Giêng, Kim Đồng… đều được xét trao trên cơ sở thực hiện tốt việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Chất lượng đoàn viên, tổ chức cơ sở đoàn cũng được cải thiện. Nếu như năm 2011, có 66,25% đoàn viên xếp loại xuất sắc, 1,9% yếu, kém thì đến năm 2013 lần lượt là 74,31% và 1,72%; năm 2011 có 68,08% chi đoàn vững mạnh xuất sắc thì đến năm 2013 là 71,53%.
Để tạo môi trường, động lực cho đoàn viên, thanh, thiếu niên phấn đấu học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, các cấp bộ đoàn tổ chức sâu rộng các phong trào hành động cách mạng, điển hình là các phong trào “Xung kích, tình nguyện phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc”, “Đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”. Các cấp bộ đoàn vận động đoàn viên, thanh, thiếu niên học tập tinh thần cần, kiệm, liêm, chính của Bác thông qua việc đẩy mạnh cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam thực hành tiết kiệm” bằng những nội dung, tiêu chí cụ thể gắn với từng đối tượng thanh, thiếu niên và tổ chức sinh hoạt, quán triệt, đăng ký thi đua thực hiện. Đồng thời, các cấp bộ đoàn tiếp tục đăng ký và thực hiện các công trình, phần việc “Thanh niên tham gia phát triển kinh tế - xã hội, góp phần giải quyết những khó khăn, bức xúc của cộng đồng” với phương châm: “Mỗi đoàn viên một phần việc thanh niên, mỗi cơ sở đoàn một công trình, phần việc thanh niên”. Đặc biệt, các nội dung học tập và làm theo tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được cụ thể hóa trong các hoạt động, như Tháng thanh niên, Chiến dịch Thanh niên tình nguyện hè, Chương trình “Tiếp sức mùa thi”, Chương trình Tình nguyện mùa đông, Phong trào “Thanh niên tham gia  xây dựng nông thôn mới”, “Tuổi trẻ chung tay xây dựng văn minh đô thị”, Cuộc vận động “Nghĩa tình biên giới hải đảo”. Trong thanh niên lực lượng vũ trang là các phong trào “Thanh niên quân đội thi đua rèn đức, luyện tài, xung kích, sáng tạo, xứng danh bộ đội Cụ Hồ”, “Tuổi trẻ công an nhân dân học tập, thực hiện 6 điều Bác Hồ dạy - xung kích, sáng tạo, tình nguyện lập công vì an ninh Tổ quốc”...
Với những cách làm đó, ngày càng có nhiều tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến học và làm theo Bác được phát hiện, tuyên dương, tuyên truyền trong xã hội. Năm 2013, đã có 861 thanh niên được trao Huy hiệu “Thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác”, tăng 133% so với năm 2012. Nhiều mô hình, cách làm hay, hiệu quả được duy trì, có đổi mới, phát triển theo phương châm “làm mới cái cũ”, như tủ sách “Tuổi trẻ học tập và làm theo lời Bác”; “Nhật ký làm theo lời Bác”; hoạt động “Hành trình làm theo lời Bác”; “Ống tre tiết kiệm”; mô hình “Quỹ đồng đội”, “Mái ấm biên cương”, “Mỗi ngày một việc tốt vì nhân dân”… Nhiều mô hình mới, cách làm sáng tạo được triển khai, nhân rộng như : Ngôi nhà 100 đồng, Đám cưới tập thể theo nếp sống mới, Cuộc thi Ánh sáng thời đại, Ô-lim-píc Mác - Lê-nin...
Hệ thống báo chí, xuất bản của Đoàn có nhiều đóng góp trong việc phát hiện, tuyên truyền những điển hình tiên tiến với nhiều chuyên trang, chuyên mục, tuyến tin, bài, phóng sự hay về gương người tốt, việc tốt, gương thanh niên làm theo lời Bác như chuyên mục “Theo gương Bác” và “Đi tìm hình mẫu thanh niên thời kỳ mới” của Báo Tuổi trẻ Thành phố Hồ Chí Minh, chuyên mục “Làm theo lời Bác” của Tạp chí Thanh niên...
Ý thức trách nhiệm, tính gương mẫu của cán bộ đoàn, hội, đội, nhất là cán bộ chủ chốt từ Trung ương đến cơ sở được phát huy
Xác định giáo dục là nội dung quan trọng nhất trong công tác thanh niên và trong công tác giáo dục, việc giáo dục bằng biện pháp nêu gương có tác động rất quan trọng, đặc biệt là sự nêu gương, gương mẫu của đội ngũ cán bộ đoàn, hội, đội, Ban Bí thư Trung ương Đoàn chỉ đạo các cấp bộ đoàn tập trung cụ thể hóa và triển khai Nghị quyết Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” bằng các kế hoạch, chương trình hành động cụ thể, có kiểm tra, giám sát, kiểm điểm hằng năm, đưa thành tiêu chí đánh giá đoàn viên giữ chức vụ lãnh đạo các cấp, đánh giá tổ chức cơ sở đoàn.
Cụ thể hóa Quy định số 101-QĐ/TW, ngày 7-6-2012, của Ban Bí thư Trung ương Đảng về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, Ban Thường vụ Trung ương Đoàn ban hành Chỉ thị số 01-CT/TWĐTN, ngày 17-5-2013, về “Tăng cường rèn luyện tác phong, thực hiện lề lối công tác của cán bộ đoàn”, quy định 8 điều “nên làm” và 8 điều “không nên làm” đối với cán bộ đoàn theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Tám điều nên làm, gồm: xung kích, trách nhiệm, gương mẫu, trung thực, sáng tạo, thân thiện, thường xuyên học tập, tích cực rèn luyện kỹ năng. Tám điều không nên làm, gồm: phát ngôn không đúng, làm việc hình thức đối phó, quan liêu hành chính hóa, thiếu khiêm tốn và không cầu thị, không chấp hành kỷ luật, thiếu tinh thần đoàn kết, thiếu ý chí đấu tranh, thiếu chuẩn mực trong lối sống. Đến nay, Chỉ thị số 01 đã được triển khai, cụ thể hóa tới cấp chi đoàn. Sau gần một năm thực hiện Chỉ thị số 01 cho thấy, tính gương mẫu, trách nhiệm của cán bộ đoàn được nâng lên rõ rệt. Phần lớn cán bộ đoàn gương mẫu thực hiện nghiêm túc không uống rượu, bia vào buổi trưa và trong giờ hành chính các ngày làm việc, đi đầu trong thực hiện lễ cưới văn minh, lành mạnh, tiết kiệm với mô hình đám cưới tập thể, cưới “không tiệc, không cỗ”, tổ chức cưới phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh gia đình. Tính tự trách nhiệm với công việc, với thanh, thiếu niên được nâng lên; cán bộ đoàn ngày càng sát với cơ sở, tăng cường đi cơ sở nắm bắt địa bàn. Hiện nay, Ban Bí thư Trung ương Đoàn đang xây dựng quy định về chế độ đi công tác cơ sở đối với cán bộ đoàn, từ đó nâng cao trách nhiệm của cán bộ đoàn trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao.
Bên cạnh những kết quả bước đầu đạt được sau gần 3 năm thực hiện Chỉ thị số 03 của Bộ Chính trị, việc học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh của Đoàn và thanh, thiếu niên còn một số hạn chế: Trong quá trình triển khai thực hiện, nhiều tổ chức đoàn ở địa phương mới chỉ tập trung triển khai “học tập Bác” mà chưa quan tâm chỉ đạo các nội dung “làm theo Bác”, vì vậy còn thiếu các mô hình mang tính định lượng với các tiêu chí cụ thể, ít có tính giá trị mới. Công tác đôn đốc, kiểm tra, theo dõi đánh giá việc học tập ở một số nơi còn chưa được duy trì thường xuyên. Việc đăng ký và “Nhật ký làm theo lời Bác” chưa được tổng hợp đánh giá và trở thành tiêu chí phân loại đánh giá cán bộ, đoàn viên. Các công trình thanh niên làm theo lời Bác còn mang tính lồng ghép, phối hợp chưa bảo đảm theo quy trình, tiêu chí do Trung ương Đoàn hướng dẫn, đặc biệt việc bình chọn, công nhận công trình phần việc thanh niên “làm theo Bác” ở một số cơ sở còn thực hiện chưa nghiêm túc...
Tiếp tục tăng cường triển khai việc học tập và làm theo Bác
Trong thời gian tới, Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tiếp tục tăng cường triển khai học tập và làm theo tấm gương Bác qua những công việc cụ thể sau:
Một là, tiếp tục cụ thể hóa các nội dung học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đoàn cho thanh, thiếu niên trong những năm tiếp theo của nhiệm kỳ Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ X. Ban hành các hướng dẫn thực hiện nội dung học tập chuyên đề hằng năm. Tham mưu Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị về tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên trong giai đoạn hiện nay. Tập trung thực hiện Đề án và Nghị quyết về “Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên giai đoạn 2013 - 2017”, Cuộc vận động “Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới”, Chỉ thị về “Tăng cường rèn luyện tác phong, thực hiện lề lối công tác của cán bộ đoàn”. Trong đó, đặc biệt coi trọng tính nêu gương: thanh niên nêu gương cho thiếu niên, nhi đồng, đoàn viên nêu gương cho thanh niên, cán bộ đoàn nêu gương cho đoàn viên, cán bộ cấp trên nêu gương cho cán bộ cấp dưới. Cán bộ đoàn cần nêu gương, đi đầu trong thực hiện đạo đức công vụ, văn minh công sở, tôn trọng pháp luật đến việc tự rèn luyện, nâng cao nhận thức, bản lĩnh chính trị, bồi đắp lý tưởng cách mạng.
Hai là, quan tâm, chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên của Đoàn có trình độ, năng lực thực tiễn đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ tuyên truyền về tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong tình hình mới. Tăng cường công tác quản lý báo chí, xuất bản; kịp thời chỉ đạo và tạo điều kiện, khuyến khích các cơ quan báo chí, xuất bản của Đoàn xuất bản các ấn phẩm sáng tạo, phổ biến nhiều công trình, tác phẩm, tư liệu về tấm gương, tư tưởng đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh có giá trị giáo dục tốt cho thanh niên; tuyên dương và nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến trên toàn quốc. Đồng thời, tuyên truyền đẩy lùi những ấn phẩm, trang mạng có nội dung không lành mạnh, có nội dung chống đối, đi ngược lại lý tưởng của Đảng, ảnh hưởng không tốt đến thanh niên.
Ba là, tiếp tục phối hợp, lồng ghép các hoạt động của Đoàn, Hội, Đội với các đoàn thể quần chúng nhân dân và các chủ thể xã hội khác nhằm giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thanh niên; tạo điều kiện thực hiện các hoạt động phối hợp của Đoàn, Hội, Đội với các bộ, ban, ngành, các cơ quan thông tấn, truyền hình… tạo nên những sản phẩm, ấn phẩm chất lượng giáo dục về tấm gương đạo đức của Bác Hồ; tuyên truyền, giáo dục đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng cho thanh, thiếu niên. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; phổ biến những kinh nghiệm, cách làm hay của các địa phương, đơn vị để nhân rộng và phát triển phù hợp trong Đoàn và tuổi trẻ./.
----------------------------------
(1) Nguồn: www.tienphong.vn
(2) Viện Nghiên cứu thanh niên: Kết quả điều tra tình hình thanh niên năm 2013
(3) Viện Nghiên cứu thanh niên: Báo cáo kết quả điều tra tình hình thanh niên giai đoạn 2007 - 2012
(4) Phạm Hồng Tung: Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr. 502

Nguyễn Đắc Vinh
Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh